ABBASİLER

Ünlü Arap hanedanı. Adını Hazret-i Peygamber’in amcası Abbas’tan (567-653) alır. Onun oğlu Abdullah (619-688), onun oğlu Ali (661-736), onun oğlu Muhammed (682-743), onun oğlu Abdullah (724-754)’ tır. İlk Abbasi halîfesi, işte bu Abdullah’tır ki, Seffâh (750-754) adıyla halife olmuştur. Yerine ağabeyi Mansûr (754-775), sonra sırasıyla Mansur’un oğlu Mehdî (775-785), bunun iki oğlu Hadî (785-786) ve Harunü’r-Reşîd (786-809), Reşid’in üç oğlu Emin (809-813), Memun (813-833), Mütasım (833-842), Mütasım’ın oğullan Vasık (842-847) ve Mütevekkil (847-861), halife olmuşlardır. Mütevekkil’den sonra Abbasî halîfelerinin eski büyüklüğü kalmamıştır. Hanedanın mezhebi Sünni Hanefî’dir; fakat 827-848 arasında Mutezile mezhebini kabul etmişlerdir. (Bu mezhebin bugün mensubu kalmamıştır.) 757’de taht şehirleri Bağdad kabul edilmiş ve 1258’e kadar devam etmiştir. Bağdad şehrini, Halîfe Mansûr kurmuştur. Abbâsîler’den 37 halîfe, 20 Şubat 1258’e kadar 508 yıl saltanat sürmüşlerdir. Hanedanın rengi siyah, dili Arabca idi.

Abbasîler, Emevî halifelik hanedanını kanlı savaşlardan sonra ortadan kaldırarak yerlerine geçmiş, Fransa’dan Hindistan’a kadar uzanan İslam imparatorluğuna hakim olmuş, devlet merkezini Suriye’den Irak’a götürmüşlerdir. Emeviler’in tam bir Arab devleti kurmalarına karşılık Abbasiler devrinde, Türkler ve İranlılar da yönetime geniş ölçüde katılmışlardır. Vezirlerin çoğu İranlı, kumandanların ve başkumandanların çoğu ise Türk’tür. Halifeler, önce Türk baş kumandanların, sonra İranlı Büveyhi hanedanının tahakkümüne düşmüşlerdir. Devlet merkezinin Bağdad yakınlarında Samerra’ya taşındığı 835-892 yıllarında Türk ordusunun nüfuzu, özellikle artmıştır. 1058’de Tuğrul Bey, Bağdat’a girmiş, bundan sonra Selçuklular, bütün devleti ellerine geçirmişler, fakat halîfe’yi, Müslümanlar’m başı olarak, kendi yönetimlerinde, saygıyla korumuşlardır. Cengiz Han’ın torunu Hulâgû, Bağdad’ı alarak, Abbasî halifeliğine son vermiştir.

Bu suretle başlangıçta bütün İslâm dünyasının hükümdarları olan Abbasiler, zamanla her müslüman ülkenin ayrı devlet haline gelmesiyle Irak’a, hatta zaman zaman sadece Bağdat şehri surlarına kadar çekilmişlerdir. Hulagu, Bağdat’ı alıp son halîfe Müstasım’ı (1242-1258) öldürttükten sonra, Mısır’da Türk sultanı Baybars, Abbasiler’den iki prensi Kahire’ye çağırmıştır. Bu suretle Abbasiler’in Kahire dönemi başlamıştır. Yalnız bu dönem, Bağdad’dakinden tamamen farklıdır. En kötü devirlerinde bile Bağdad’da hükümdar sayılan Abbasîler, Kahire’de sâdece Müslümanlar’m manevî lideri olarak muamele görmüşler, Türk Memlûk sultanları, onları, devlet işlerine hiç karıştırmamışlar dır. Kahire’deki Abbasî halîfelerinin sayısı 17’dir. Bunlar 1261-1516 arasında 255 yıl halifelik yapmışlardır. Bu suretle toplam 54 Abbasî halîfesi, 29 Ağustos 1516’ya kadar 766 yıl, 7 ay ve 5 gün, İslâm dünyâsının ve Müslümanlar’ın halîfesi olmuştur. Merc-i Dâbık meydan muharebesinde Memlûk sultânı Kansu’yu öldüren ve Halîfe III. Mütevekkil’i esîr alan Yavuz Sultan Selim, bir kaç gün sonra kendini Haleb Ulu Câmii’nde halîfe îlân ettirmiştir. Bu suretle halifelik, Abbasiler’den Osman oğulları’na, Araplar’dan Türkler’e geçmiştir.