ABDÜLAZİZ (Han Sultan) (İstanbul 1830-İstanbul 1876)

Osmanoğulları‘ndan 34. padişah ve 24. halife(1861-1876). II. Mahmüd’un (1808-1839) küçük oğludur. Annesi Pertev-Niyâl Vâlide-Sultan‘dır. Ağabeyi I. Abdül-mecîd‘in ölümü üzerine tahta geçti. Kıbrıslı Mehmed Paşa, sadrâzamdı. Onun 3. defa sadaretten alınması üzerine Ali Paşa 4. defa, sonra Keçeci-zade Fuad Paşa, Yusuf Kamil Paşa, 2. defa Fuad Paşa, sadrazam oldular.

Sultan Aziz bu sırada Mısır eyaletini teftişe gitti(1863). Romanya eyaletinde kriz halledildi.(l864-6). 2. defa Mütercim Rüşdü Paşa ve 5. defa Ali Paşa sadarete geldiler. Girit adasında çıkan Rum isyanı bastırıldı.(1866), bizzat Ali Paşa adaya giderek önemli reformlar yaptı. Fakat bunların hiç biri Rumlar’ı tatmin etmedi. Sultan Aziz Haziran-Ağustos 1867’de Avrupa’da bazı büyük devlet başkentlerini (Londra, Paris, Viyana vs.) resmen ziyaret etti ki, bir padişahın bir yabancı ülkeyi ilk ve son resmi ziyaretidir. 1868’de Şuray-ı Devlet (Danıştay)’i açan ve icra kuvveti ile kaza’yı (yargı) kesinlikle ayıran Ali Paşa, Türk demokrasi tarihinde önemli bir adım daha atmış oldu.

Abdülaziz (Han Sultan)

1868-69 kışı, küçük Yunanistan‘la anlaşmazlık sulh yoluyla, Türk Donanması’nın Pire dahil, Yunan limanlarını abluka etmesi sayesinde sona erdirildi. 1869’da Fuad Paşa’nın ölümü, Ali Paşa’yı en yakın arkadaşdan mahrum etti. 1869’da Süveyş Kanalı açılarak Akdeniz, tekrar büyük önem kazandı. 1871’de Londra Anlaşması Rusya’ya, Paris Anlaşması‘nda kaybettiği Karadeniz’de donanma ve tersane bulundurmak haklarını geri verdi. Fransa yenilmiş, Almanya imparatorluğu kurulmuş, bütün Alman devletleri bu imparatorlukta Prusya çevresinde toplanmış, devletler dengesi değişmiş, Türk imparatorluğu da bundan zarar görmüştü.

7 Eylül 1871’de Ali Paşa‘nın sadrazam olarak ölmesi, Sultan Aziz’in birinci saltanat dönemini kapadı. Çok parlak olan bu dönemi, daha kısa, istikrarsız, Tanzimat prensiplerinin çiğnendiği, değerli devlet adamlarının çok azaldığı, Türk menfaatlerinin zarara uğradığı ikinci dönem izler (1871-76). Bu dönemin sadrazamları Mahmud Nedim Paşa, Midhat Paşa, 3. defa Mütercim Rüşdü Paşa, Es’ad Paşa, Şîrvani-zade Rüşdü Paşa, Hüseyin Avni Paşa, 2. defa Es’ad Paşa, 2. defa Mahmud Nedim Paşa, 4. defa Mütercim Rüşdü Paşa‘dır. Şîrvanî zade’ninki hariç, bu kısa sadrazamlıkların hemen hepsi başarısız geçti.

Rusya ile İngiltere, ayrı sebeplerden padişah aleyhine çalışıyorlardı. Midhat ve Mütercim Rüşdü Paşalar’in da katılmasıyla, 100 kişi kadar bir cunta, Serasker Hüseyin Avni Paşa’nın teşebbüsüyle Sultân Azîz’i 30 Mayıs 1876’da tahttan indirdi. 5 gün sonra Sultan Aziz’in intihar ettiği ilan edildiyse de, bu haber kimseyi inandırmadı. 15 yıl süren bir saltanattan sonra 46 yaşında öldürülen Sultan Aziz piyano, lavta, ney çalar, bestekar, ressam, denizciliğe, orduya, silaha ve gemiye çılgınca meraklı, Doğu ve Türk geleneklerine bağlı, mağrur, çok milliyetçi, büyük bir hükümdardı.

Onun tahttan indirilmesi, Rus savaşı felaketini ve Tanzimat’ın tamamen ortadan kalkmasını, istibdad rejiminin kurulmasını hazırladı ve Türkiye, en büyük felaketleri yaşadı. Ordu ve donanmayı olağanüstü güçlendirmişti. Son halîfe II. Abdülmecid, Sultan Aziz’in 3. oğludur. 5 oğlu ve 4 kızı olmuştur. Büyük oğlu Yusuf İzzeddin Efendi, 1916’da veliahd iken ölmüştür. 1927’de ölen en küçük oğlu Seyfeddin Efendi, Türk Musikisi’nin büyük bestekarlarından biridir.