AD (İSİM )
   Evrendeki canlı, cansız tüm varlıkları, nesneleri, duygu ve düşünceleri, kavramları, olay ve olguları gösteren; bunların dildeki karşılığı olan sözcüklere tür yönünden ad diyoruz.
   Adları çeşitli yönleriyle ayrıntılı olarak inceleyelim.

I- VARLIKLARA VERİLİŞİNE GÖRE ADLAR:
a) Özel Adlar: Her yönüyle bir benzen bulunmayan, tek bir varlığın karşılığı olan adlardır.
Bütün özel adlar büyük harfle başlar ve özel adlara getirilen çekim ekleri kesme işaretiyle gösterilir.

   Şunlar özel adlardır:

1-   Kişi Ad ve Soyadları:
Mustafa Kemal Atatürk, Orhan Kemal…

2-   Hayvanlara Verilen Adlar:
Karabaş, Tüylü. Dertli, Kont, Çarli…

3-   Kıta Adları:
Avrupa, Asya…

4-   Ülke Adları:
Türkiye, Hindistan, İtalya…

5-   Ulus Adları:
Türk, İngiliz, Alman…

6-   Dil Adlan:
Türkçe, Bulgarca, Arapça…

7-   Din, Mezhep, Tarikat Adları:
Müslümanlık, Hıristiyanlık, Bektaşilik, Katolik…

8-   Gazete, Dergi, Yapıt, Anıt, Yapı Adları:
Cumhuriyet, Milliyet, Varlık. Aktüel, Tempo, Madenci Anıtı, Atatürk Anıtı, Atatürk Kültür Merkezi…

9-   Kurum ve Kuruluş Adları:
Türk Tarih Kurumu, Türkiye Taş Kömürü Kurumu, Algı Dershanesi…

10- İl, İlçe, Belde, Köy Adları:
Zonguldak, Ankara, Devrek, Kozlu, Bakacakkadı Beldesi, Bılık Köyü…

11-  Cadde,   Sokak,    Bulvar,    Alan,    Mahalle, Apartman Adları:
Cumhuriyet Alanı, Gazipaşa Caddesi, Uğur Mumcu Sok. Bozkurt Apartmanı…

12- Yıldız, Gezegen Adları:
Güneş, Dünya, Merkür, Neptün…

13-  Coğrafya ile İlgili Yer Adları: Çarşamba Ovası, Uzungöl Yaylası, Everest Tepesi, Seyhan Nehri…

14-  Bayram Adları. Özel Gün ve Hafta Adları:
Ramazan Bayramı, Zafer Bayramı, Anneler Günü, Dünya Barış Günü…

15- Tarihsel Olay, Çağ, Dönem Adları:
Kurtuluş Savaşı Mondros Ateşkesi, Çanakkale Savaşları, Tanzimat Fermanı, Cilalı Taş Devri…

DİKKAT: Özel adların yazımı ile ilgili olarak şunlara dikkat ediniz:

•      Özel adı oluşturan her bir sözcük büyük harfle başlar.

•      Özel adlara gelen saygı, unvan ve meslek adları
büyük harfle yazılır.

•      Özel adlardan türemiş sözcükler büyük harfle başlar ve yapım ekleri kesme işaretiyle gösterilmez.

ÖRNEK:
Atatürkçülük, Mevlevilik, Burdurlu…

•      Özel adlara gelen çekim ekleri kesme işaretiyle gösterilir.

ÖRNEK:
   İzmir'in kavakları, dökülür yaprakları.
   Akdeniz’in sıcak iklimi, Zonguldak’ta etkisini göstermeye başladı.

b)   Tür Adları:
Aynı türdeki varlıkları kavramları karşılayan adlardır.

ÖRNEK:
Pencere, duvar, emek, dost, barış, et, süt, etek, nar, insan, cetvel, teyze, dayı, sarı, el, altın, kedi, bencil, duygu, aşk, karanlık, ot iyi, güzel, çirkin…

II-VARLIKLARIN SAYISINA GÖRE ADLAR :
a)    Tekil Adlar:
Tek bir varlığı düşündüren, tek bir varlığın karşılığı olan adlardır.

ÖRNEK:
   Sigara sağlığa zararlıdır.
Tek bir varlık
   Uçağa binince içini bir korku sardı.
Tek                    tek         tek
b)    Çoğul Adlar:
Aynı türdeki birden çok varlığı karşılayan adlardır. Adların çoğullanması “-ler, -lar “ekleri ile yapılabilir.

ÖRNEK:
   Çiçekler rüzgârdan bir o yana bir bu yana yatıyordu.
   Evler sokaklar, şehirler bomboştu.

c)   Topluluk Adları:
Bu adlar biçim yönünden tekil, karşıladıkları varlıklar açısından çoğuldurlar.

ÖRNEK:
   Orman,
   Ordu,
   Bölük,
   Manga,
   Demet,
   Düzine,
   Kurul,
   Kurultay,
   Meclis,
   Toplum,
   Halk,
   Küme,
   Aile,
   Koro,
   Heyet,
   Sürü…

III- VARLIKLARIN OLUŞUNA GÖRE ADLAR :

   İki bölümde incelenebilir.

a)    Somut Adlar:
Beş duyu organından biri veya birkaçıyla algılanabilen adlardır.

ÖRNEK:
Gözlük, bardak, ışık, buz, koku, sıcak…

b)    Soyut Adlar:
Beş duyu organıyla algılanamayan, insan zihninde karşılık bulan adlardır.

ÖRNEK:
Kin, öfke, sevgi, uyku, rüya, aşk, keder, Tanrı, melek, yüreklilik, dürüstlük, iyilik, kader, iblis, ruh, Cebrail, hayalet…

Not: Soyut adlar dinsel sözcükler dışında özel ad değildir.   Soyut adları bir varlığı karşılayacak şekilde kullanırsak özel ad olabilir.

ÖRNEK:
   Bugünkü toplantıya Sevinç de katılamaz.
   Derdimize ancak Rüya Hanım derman olabilir.

IV- VARLIKLARIN ANLAMINA GÖRE ADLAR :

a)    Tek Anlamlı Adlar:
Bulunduğu cümledeki anlamına bağlı olarak yeni yeni anlamlar kazanmayan her türlü cümlede aynı anlamda kullanılan adlardır.

   Özellikle terimler tek anlamlı adlardır.

ÖRNEK:
   Sıvı,
   Tuş,
   Uyak,
   Aliterasyon,
   Radyasyon,
   Bayır,
   Varsayım,
   Başvuru,
   Akarsu…

b)    Çok Anlamlı Adlar:
Cümledeki kullanımına bağlı olarak başka anlamlar kazanabilen, gerçek, yan ya da mecaz anlamlarda kullanılabilen adlardır

ÖRNEK:
   Onunla aramdaki tüm bağları kopardım.
   Bize ayak bağı oluyordu.

   Ayakkabının bağı çözülmüş.

c)   Sözlük Anlamını Düşündürmeyen Adlar:
Özel adlar sözlük anlamlarını düşündürmezler.

ÖRNEK:
   Çağrı,
   Kıymet,
   Sonat, Erol,
   Nurtaç,
   Çağdaş,
   Sunay,

V- YAPISINA GÖRE ADLAR
Yapısına göre adları üç bölümde inceleyebiliriz.

a)    Basit Adlar:
Herhangi bir yapım eki almamış veya başka bir sözcükle birleşerek yeni anlamlı bir sözcük oluşturmamış adlardır.

ÖRNEK:
Masa, kağıt, insan, ot, ağaç, ayak, el, baş, bardak, su, çay, ok, amaç, gü!…

b) Türemiş Adlar:
Eylem ya da ad köklerinden bir yapım eki alarak oluşmuş adlardır.

ÖRNEK: Dilek, durak, çıkrık, çağdaş, yoksul…

c) Bileşik Adlar:
En az iki sözcüğün tek bir varlığı karşılamak amacıyla bir araya gelmiş biçimidir.

ÖRNEK:
   Beşiktaş, Güneydoğu, Karadeniz, Uludağ…
   Pazartesi, kaynana, sütlaç, nasıl…
   Aslanağzı, kazayağı, kuşburnu, keçisakalı…
   Büyükayı, Küçükayı, Samanyolu, Küçükaslan…
   Biraz, hiçbir, birtakım, herhangi, birkaç…

   Bitişik yazılan birleşik sözcükler üç yolla oluşur:

1.  Anlam Kayması Yoluyla
Sözcüklerden biri ya da ikisi birden gerçek anlamını yitirir. Ortaya çıkan sözcük yeni bir anlam kazanır.

a.   Birinci sözcük anlamını yitirebilir:
ÖRNEK:
   Ketenhelva,
   Ateşböceği,
   Adamotu,
   Sıkıyönetim…

b.   İkinci sözcük anlamını yitirebilir:
ÖRNEK:
   Yeryüzü,
   Öğleüzeri,
   Gökyüzü,
   Olağanüstü…

c.   İki sözcük de anlamını yitirebilir:
ÖRNEK:
   Denizaltı (araç)       
   Suçiçeği (hastalık)
   Balıksırtı (desen)     
   Hanımeli (çiçek)
   Birdenbire (aniden)
   Vurdumduymaz(umursamaz)
   Beşiktaş (semt adı)
   İmambayıldı (yemek adı)

Not: "Birleşik" sözcüğü, dilbilgisi terimlerinde "bileşik" biçiminde de kullanılmaktadır. Kavram olarak iki kullanım arasında fark yoktur.

2.  Ses Değişimi Yoluyla
Birleşik sözcüğü oluşturan öğelerden birinde ses düşmesi meydana gelir:

ÖRNEK:
   Kayın + ana        => kaynana
   Cuma + ertesi     => cumartesi
   Ne + asıl               => nasıl
   Ne + için              => niçin
   Kahve + altı         => kahvaltı
   Çörek + otu         => çöreotu
   Biri + biri               => birbiri

3. Tür Değişimi Yoluyla
Bu birleşik sözcüklerde yer alan eylem soylu sözcük ya da sözcükler, ad soylu sözcüklerin görevini üstlenir:
ÖRNEK:
   Yurt + sever   => yurtsever kişi
                  ad    eylem               sıfat
   Gece + kondu => gecekondu
                    ad     eylem              ad
   Kaptı + kaçtı    => kaptıkaçtı
     eylem    eylem              ad
   Bilir +   kişilik  => bilirkişilik
                eylem     ad             ad

   Biçimlerine (Kuruluşlarına) Göre Birleşik Sözcükler
a.    Ad tamlaması biçiminde oluşanlar:

ÖRNEK:
   Yurtbaşı,
   Yavruağzı,
    İnsanoğlu,
   Bilinçaltı…

b.    Sıfat tamlaması biçiminde oluşanlar:

ÖRNEK:
   Kocatepe,
   Sivrisinek,
   Hanımanne,
   Kızılırmak…

c.   İkileme biçiminde oluşanlar:

ÖRNEK:
   Kaçgöç,
    Fısfıs,
   Dırdır,
   Çıtçıt…

d.   Cümle (isim + fiil) biçiminde oluşanlar:
ÖRNEK:
   İmambayıldı,
   Külbastı,
   Serdengeçti,
   Albeni…