Afrika

6 Kasım 2014 tarihinde tarafından eklendi.

AFRİKA
Dünyâ’nın 6 kıtasından biri. Batıda Atlas Okyanusu, doğuda Hind Okyanusu, kuzeyde Akdeniz’le çevrilmiştir. Kuzeybatıda Cebelitarık Boğazı, Afrika’yı Avrupa kıt’asından ayırmaktadır. Kuzey doğuda kuzeyden güneye Süveyş Kaııah, Kızıldeniz ve Bâbülmendeb, Afrika’yı Asya kıt’asından ayırır. Kuzey ve Güney Amerika ile arasında ise Atlas Okyanusu vardır. Afrika, en sıcak kıt’adır. Çünkü en güney noktası 35° Güney ve en kuzey noktası 37° Kuzey enlemindedir.

Kıt’anın yüzölçümü 28.692.124 km 2’dir. Bu yüzölçümünden, Asya kıt’asmdan sonra en büyük kıt’a olduğu anlaşılır. Amerika da Güney ve Kuzey olarak değil de, tek kıt’a olarak alınırsa Afrika‘dan büyüktür. Nüfus bakımından ise Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika kıt’alarından sonra dördüncüdür. Nüfus yoğunluğu Okyanusya ve Güney Amerika’dan fazla, Kuzey Amerika’ya çok yakındır. Gayrısâfî millî hâsıla bakımından 6 kıt’a içinde beşincidir.(6. Okyanusya). G. Afrika‘nın Beyaz kesimi dışında yoksul ülkeler kıtasıdır.

afrika kıtası

afrika kıtası

Tabii zenginlikleri, sanayin kurulması faktörünü karşılayamamıştır. Doğuya doğru kıt’anın en uç noktası Somali’de Guadarfui Burnu‘dur. Batıya doğru en uç nokta ise Senegal’in Yeşil Burnudur. Güneyde Agulhas (İğneler) Burnu en güney nokta ise de, onun az kuzeybatısın daki Ümit Burnu daha ünlüdür. Kuzeyde en kuzey nokta Tunus’ta Blanco burnudur. Tunus’un Bon burnu da ünlüdür ve Sicilya’ya doğru uzanır. Madagaskar, kıt’anın güneydoğu açığında büyük adadır.

Kıt’a ile bu büyük adası arasındaki denize “Mozambik Kanalı” denir. Kıt’a, kuzey yarısında geniş, güney yarısında dar bir şekilde uzanır. Batıda iki kısmın yaptığı büyük çıkıntı “Gine Körfezi”dir. Kıt’anın doğuya doğru uzantısı olan Somali yarımadasının kuzeyindeki deniz “Aden Körfezi” olup kuzeyinde Arabistan yarımadası başlar. Kuzeyde Akdeniz üzerindeki iki büyük körfez, Küçük Sirte ve Büyük Sirte Körfezleri, Tunus’la Libya arasında ve dîğeri Libya kuzey dindedir. Akdeniz, Afrika ye Avrupa kıt’aları arasında, bu kıt’aları biribirinden ayıran büyük denizdir.

Ekvator çizgisi, kıt’anın aşağı yukarı ortasından geçer. Kıt’anın doruğu, doğuda, Kenya ile Tanzanya sınırındaki Kilimanjaru’dur (5.895 metre). 5.000 metrenin üzerine yükselen diğer tepeler Zair‘le Uganda arasında Ruvvenzori (5,109), Kenya’da Kenya (5.200) dağlarıdır. Habeşistan’da Daşan dağı 4.620 metredir. Bunlar dışında 4.000 metre üzerinde daha bir kaç tepe vardır. 3.000 metreye yükselen dağlar da bir kaç taneden ibarettir.

En büyük akarsu, Akdeniz’e dökülen Nil‘dir. Sonra Atlas Okyanusu’na dökülen Kongo, sonra Gine Körfezi’ne dökülen Nijer gelir. Mozambik Kanalı’na dökülen Zambezi, bunun güneyindeki Limpopo, Güney Afrika’da Atlas Okyanusu’na dökülen Oranj, Gine Körfezi’ne dökülen Volta, Atlas Okyanusu‘na dökülen Senegal ve Gambia, Habeşistan’da Hind Okyanusu’na dökülen Juba, dîğer başlıca nehirlerdir. Kıt’anın büyük gölü Victoria, 1.134 metre yüksekliktedir ve en derin yeri 79 metredir. Victoria’nın kuzey doğusunda Rudolf, kuzey batısında Albert ve Edvvard, güney batısında Tanganika ve Nyassa Gölleri vardır. Kıt’anın ortasındaki Çad Gölü, çok sığdır.

Kıt’anın kuzey batısında en büyük kısmı kaplayan Büyük Sahra, dünyânın en büyük çölüdür. Mısır Libya’daki Libya Çölü, Güney Afrika’da Kalahari Çölü de dünyânın sayılı çölleri arasındadır. Ekvator kuşağının çevresi, tropikal ormanlarla kaplıdır. Ormanların bittiği yerlerde’savanlar başlar. İklim her yerde sıcaktır. Kuzey ve Güney Afrika’nın bâzı kesimleri ılıman(mûtedil)’dır. Çöller, yağışsız, geceleri soğuk, gündüzleri çok sıcaktır. Ormanlık bölgelerde yağış çok fazladır.Afrika‘nın Aşağı Nil Vâdîsi yâni Mısır, en eski medeniyetlerden birinin, belki birincisinin vatanı olduğu halde, kıt’anın dîğer bölgeleri, çok geç târih çağlarına geçmişlerdir. Hristiyanlık, erken zamanlarda Kuzey Afrika ve Habeşistan‘da görülmüştür.

afrika göl manzarası

afrika göl manzarası

Müslümanlık, VII. asırdan başlıyarab Kuzey Afrika’yı sahası içine almış, sonra doğu, batı ve orta Afrika’ya doğru ilerlemiştir. Bu ilerleme bugün de devam etmek-tedir. 6 kıt’a içinde Müslüman oranı en yüksek olanı Afrika’dır. Ancak, daha pek çok kavim ne Müslüman, ne Hıristiyan’dır. Yerli dinleri devam etmektedir. Afrika’nın dîğer bir mes’elesi, XVI – XIX. asırlarda Amerika’ya milyonlarca Afrikalı’nm köle olarak götürülmesidir. Bunların sayısı bugün çeşitli Amerika devletlerinde on milyonları bulmuş, fakat hepsi Hıristiyan’laş-mış ve Avrupa dilleri (İngilizce, Portekizce,İspanyolca, Fransızca) konuşmaktadırlar. Afrika, esas bakımdan “Siyah Kıt’a”dır. Yani ırklar, zencidir.

Beyaz (esmer) ırklar, Kuzey ve Kuzeydoğu Afrika’da ve Hâmî asıllıdır. Daha açık esmer olan Sâmîler, sonradan Asya’dan, Arabistan’dan Afrika’ya gelmişler, Hâmîler’le karışarak onlara dillerini kabul ettirmişlerdir. Bugün bütün Kuzey Afrika, Arabca konuşmaktadır ama, Arab kanı azdır. Daha fazla Berberî, Kıbtî (Mısırlı) gibi Hâmî kavimlerin bir miktar Arap’la karışarak İslâmiyeti, Arab dilini ve kültürünü kabul etmeleriyle bu netice doğmuştur. Sonra Mısır’da IX, Kuzey Afrika‘da XVI. asırdan îtibâren Türk kanı görülür.

Bugün bunlar da Arabca konuşmakta ve Arablar’la karışıp Arab’laşmakla beraber, mezhebleri, diğer Afrika Müslümanları ve Arablar gibi Sünnî / Şafiî (Mısır, ve Doğu Afrika) yahut Sünnî / Mâlikî (Kuzey Afrika) değil, Türk mezhebi olan Sünnî / Hanefî’dir. Kuzey Afrika’nın Kahire, Cezayir gibi büyük şehirlerinde toplanmışlardır. Sünnî olmayan mezhepler çok azdrr (Tanzanya, Kenya, Madagaskar’da 130.000 kadar Şîî / İsmâîlî; Cezayir,Tunus, Zengîbâr’da 125.000 kadar Haricî / İbâdî). Kısaca denebilir ki, Afrika’nın Müslüman mezhepleri, Sünnî / Şafiî ve Sünnî / Mâli-kî’dir; Sünnî / Hanefîlik, bir aristokrat azınlığın mezhebidir.

Mısır, Sudan ve Libya’da IX-X. asırlarda Türk asıllı Tolunlu ve Ihşıdlı devletleri varsa da, Mısır’da kesiksiz Türk hâkimiyeti 1250’de başlayıp 1914’te biter (Mısır ve Sudan’ı Türkiye, resmen 1923 Lozan Anlaşması ile bırakmıştır). Cezayir, Tunus ve Libya’da Türk (Osmanlı) hâkimiyeti ise XVI. asrın ilk yıllarında, Oruç Reîs ile başlamış, Cezayir’de XIX. asrın ortalarına, Tunus’ta sonlarına, Libya’da 1911’e, hattâ 1918’e kadar devam etmiştir. Fas, Orta ve Batı Afrika, Doğu Afrika ve Habeş taraflarında Osmanlı hâkimiyeti de XVI. asırda başlamış, kesikli şekilde XIX. asrın son yıllarına kadar devam etmiştir. XVI. asır sonlarında Afrika kıt’asının kuzey yarısı ve adetâ medenî dünyâca tanınan tamâmı, Türk idaresinde birleşmiştir. Zencî devletler tâbiiyet yoluyla Osmanlı idaresine alınmıştır.

Kıt’aya Avrupalılar’ın müdâhalesi ve sonunda Afrika’yı bir sömürge kıt’a hâline getirmeleri Portekizliler’le başlar. Hiç bir ülke, hiç bir toprak, yakasını sömürgecilerden kurtaramaz. XIX. asır sonları ile XX. asır başlarında kıt’ayı Fransa ile İngiltere adetâ paylaşırlar. Portekiz ve Belçika sömürgeleri, onları tâkıyb eder. Sonra İtalya sömürgeleri de kurulur. İspanya’ya âit topraklar da vardır. 1912’de Fas’ın Fransa’ca işgalinden sonra kıt’ada müstakil devlet olarak, târihî Habeşistan’la Birleşik Amerikalı Zencîler’ce kurulmuş Liberya kalır. 1937’de Habeşistan da İtalya’ya katılır. Fakat bu sırada Mısır istiklâl kazandığından, müstakil devlet sayısı gene 2’den aşağı düşmez. İkinci Cihan Savaşı’ndan sonra sömürgeler birer ikişer istiklâl kazanırlar. Fakat İngiltere, Fransa gibi devletlerin kıt’adaki her eyâleti, hattâ yöresi, ayrı devlet hâline gelir. Bu suretle bugün Afrika, devlet sayısı bakımından, dünyâda birinciliğe yükselir.

Afrikada açlık

Afrikada açlık

Dünyanın en yoksul ülkeleri Afrika’dadır. Kişi başına 200 dolardan az geliri olan devletler haylidir. (Mali’de kişi başına 75 dolar, Çad 100 dolar, Orta Afrika 110, Gine 115, Nijer 120, Somali 150, Habeşistan 122, Sudan 160, Zair 164, Malawi 166, Uganda 190, Gambia 200, Gine-Bissau 200, Moritanya 200,|Cibuti 200). 1.000 dolardan fazla kişi başına geliri olan sâdece 4 devlet vardır : Libya 8.320, Güney Afrika 1.606, Gabon 1.600, Cezayir 1.100. Bunlar ve bu arada Nijerya, petrol sayesinde durumlarını düzeltmişlerdir (Güney Afrika’da altın, elmas vs.). Dîğer bütün devletlerde kişi başına gelir 200 ilâ 1.000 dolar arasındadır ve 1.000 dolara yaklaşabilenler çok azdır.

En kalabalık ülkeler Nijerya (95 milyon), Mısır (42 milyon), Zair (28 milyon), Güney Afrika (26 milyon), Sudan (17,9 milyon), Cezayir (17 milyon), Fas(16,6 milyon)’tır. Buna karşılık, nüfusları milyondan aşağı devletler de vardır : Seyşel 65.000, Sao Thome 86.000, Cibuti 140.000, Ekvator Ginesi 255.000, Yeşilburun 400.000, Komor, 295.000, Gambia 590.000,Gine-Bissau 880.000, Gabon 1.090.000. Diğer devletlerin nüfusları 1-16 milyon arasındadır.

Bir milyon km 2 üzerinde toprakları olan devletler şunlardır : Cezayir 2.381.745 km2, Sudan 2.205.535 km2, Zair 2.243.930 km2, Güney Afrika Birliği (Namibya ile) 2.046.593 km2, Libya 1.759.540, Cad 1.284.000, Angola 1.246.700, Mali 1.204.021, Nijer 1.187.000, Moritanya 1.030.700 km2, Mısır 994.300 km2. Buna karşılık 100.000 km2’den az toprağı olan hayli devlet de vardır: Seyşel 404 km2, Sao Thome 964, Komor 1.862, Yeşilburun 4.033, Gambia 10.602, Swaziland 17.366, Cibuti 23.000, Ekvator Ginesi 26.000, Rwanda 23.330, Burundi 27.834, Lesotho 30.344, Gine Bissau 36.125, Transkei 48.188, Sierra Leone 73.326 km2. Dîğer devletlerin yüzölçümleri 100.000-1.000.000 km2 arasındadır.

Afrika, nüfus yoğunluğu az bir kıt’adır. En yoğun nüfus, Mısır’da Nil vâdîsinde yaşar. Burada nüfus km2’ye 1.000’in, bâzı kesimlerde 1.500’ün üzerine çıkar, daha yoğunlaştığı yerler de vardır. Ancak devlet olarak en büyük nüfus yoğunlukları şöyledir : Rwanda 253, Seyşel 161, Komor 158, Burundi 151, Nijerya 103, Yeşilburun 99, Gambia 56, Uganda 53, Sierra Leone 49, Transkei 49.

En az yoğunluklar şu devletlerdedir : Botswana 1, Libya 1,4, Moritanya 1,4, Çad 4, Nijer 4, Gabon 4, Somali 5, Orta Afrika 5, Mali 5, Cibuti 6, Zambia 7, Cezayir 7, Sudan 8. Dîğer devletlerde nüfus yoğunlukları 11-48 arasındadır. Afrika devletlerinin çoğunda Müslümanlık ya çoğunluk, ya hâkimiyet dînidir, yahut en büyük dindir. Güneye inildikçe Müslüman sayısı azalır.

Müslümanlar’ın nüfûsun en büyük kısmını teşkil ettikleri devletler şunlardır : Nijer % 87, Mali % 67, Senegal % 82, Gambia % 95, Gine Bissau % 90,Nijerya % 51, Gine % 75, Gabon % 50, Çad % 98, Orta Afrika % 80, Uganda % 32, Sierra Leone % 39, Kamerun % 38, Kenya % 41, Tanzanya % 33, Gana % 24, Volta % 30, Fildişi Sahili % 23, Mozambik % 17, Rwanda % 10, Benin % 13, Malawi % 8, Zair Bin yıldan beri kıt’anın en büyük yâni kalabalık şehri Kaahire(Mısır)’dır. Kaahire dışında nüfusları 2 milyonun üzerinde şu şehirler vardır : İskenderiyye (Mısır), Dârül-beydâ (Kazablanka) (Fas), İbadan (Nijerya), Kinşasa (Leopoldville) (Zair), Johan nesburg (Güney Afrika),

Bir ile iki milyon nüfuslu Afrika şehirleri : Capetown (Güney Afrika), Dur ban (Güney Afrika), Lagos (Nijerya), Cezayir (Cezayir), Tunus (Tunus).
Bugünkü (1980) Afrika devletleri ve bağımsızlık yılları : Habeşistan (çok eski), Liberya (1847), Mısır (1922), Güney Afrika (1931), Libya (1951), Sudan (1956), Tunus (1956), Fas (1956), Gana (1957), Gine (1958), Somali (1959), Kamerun, Togo, Mali, Senegal, Madagaskar, Kongo, Benin, Nijer, Volta, Fildişi, Çad, Orta Afrika, Gabon, Nijerya, Moritanya (bunların hepsi 1960), Sierra Leone (1961), Tanzanya (1961), Burundi, Rwanda, Cezayir,Uganda (bunlar 1962), Kenya (1963), Mala ‘i (1964), Zambia (1964), Gambia (1965), Rudezya (1965), Botsvvana (1966), Lesotho (1966) Swaziland (1968), Maurutius (1968), Ekvator Ginesi (1968), Gine-Bissau (1974), Yeşilburun Adaları (1975) Sao Thome ve Principe Adaları (1975), Mozambik (1975), Angola (1975), Komor (1976), Seyşel (1976), Cibuti Âfar (1977), Transkei (1977). Namibya, Güney Afrika’dan ve Eritre, Habeşistan’dan ayrılmak için, ciddî gayretler içindedir. Afrika devletlerinin hiç biri demokrasi değildir. Fas, Lesotho, Swa-ziland ve Mauritius, krallıktır. Diğerlerinin hepsi cumhuriyettir.

Afrika nil ırmağı

Afrika nil ırmağı

Etiketler:

Yorumlar

Henüz yorum yapılmamış.

Şu Sayfamız Çok Beğenildi
TARTIŞMACI ANLATIM