ALTIN-ORDU
Doğu Avrupa’daki son Türk imparatorluğu. Cengiz‘in büyük oğlu Cuci (Coçı) tarafından daha Cengiz Han‘ın hayatında kuruldu. Kendisinden 6 ay önce ölen bu oğluna Cengiz, bütün Doğu Avrupa’yı vermişti. İşte Cuci‘den (1223-1227) başlayarak 45 hakan, 1502‘ye kadar 283 yıl, Doğu Avrupa‘nın en büyük kısmı üzerinde hüküm sürdüler. Sonuncusu Şeyh-Ahmed Han‘dır (1499-1502) En geniş şekliyle 10 milyon km 2’ye yaklaşan ülkelerde kurulan Altın-Ordu imparatorluğu, evvelce Türkler’in yaşadığı Karadeniz kuzeyi ve Volga bölgesinde kurulduğu için, gerçekte Moğol olan Cuci Ulusu hanları, derhal Türkleştiler ve bunlardan Cuci‘nin oğlu Berke Han (1257-1266) Müslüman olarak, devletin Türkleşmesini tamamladı.

Kazakistan ve Sibirya gibi Asya ülkelerine de taşan devlet, zaman zaman Balkanlar’ın büyük kısmı ile Polonya’ya kadar yayıldı. Başkent, Volga üzerinde Saray idi. En erken Türkleşen Cengiz devleti, Altın-Ordu‘dur. Sünnî/Hanefî mezhebini kabul etmişlerdir. Ülkelerinde, Kıpçak ve sonra Çağatay lehçeleri ile zengin bir Türk edebiyatı teşekkül etmiştir. Cuci’nin yerine geçen oğullarından Batu Han (1227-1256), tarihin büyük cihangirlerinden olup, Doğu Avrupa‘yı alt üst etmiştir. Berke Han, onun kardeşidir. Özbek Han devrinde (1312-1341), devletin Türk’leşmesi ve Müslümanlaşması tamamlanmış, Moğolluk ve samanlık ortadan kalkmıştır.

Toktamış Han (1377-1395), devlete son büyüklük devresini yaşatmışsa da, yardımıyla tahta geçtiği Doğu Türk hakanı Timur‘a karşı baş kaldırması üzerine Timur, Altın-Ordu seferi ile, devletin altını üstüne getirmiştir. Bundan sonra, hanedanın hanları birbirleriyle kıyasıya mücadeleye girişmişler, otorite dağılmış, Rus prenslikleri de bundan faydalanıp Türk hakimiyetinden silkinmişlerdir. Altın-Ordu devleti parçalanınca, yerine gene Cuci Ulusu hanedanlarının başında bulunduğu bir kaç Türk devleti geçmiştir. Bunların başlıcaları Kırım Hanlığı, Kazan Hanlığı, Kasım Hanlığı, Astırhan Hanlığı, Sibir Hanlığı’dır. Ancak en kudretlileri olan Kırım dahil hiç biri, imparatorluk haline gelememiş ve Doğu Avrupa Türk hakanlığı tarihe karışmış, üzerinde kurulduğu ülkeler, Osmanlı devleti ile Rusya arasında bölüşülmüştür. 3 asır Rusya’ya hakim olan Altın-Ordu, Ruslar üzerinde, günümüze kadar gelen silinemez derin medeni ve kültürel tesirler yapmıştır. Ruslar, pek çok şeyi, Altın-Ordu Türkleri’nden öğrenmişlerdir. Rusça’ya bu devirde yüzlerce Türkçe kelime girmiş, Ruslar, devlet, maliye, ordu teşkilatında, postada, hukukta, Altın Ordu sistemini taklit ederek büyük hamle yapmışlardır.

ALTINORDU