AMERİKA
“Kıta” denen büyük kara parçalarından biri. Tek kıt’a sayıldığı gibi, bâzı coğrafyacılar, Kuzey ve Güney Amerika olmak üzere, iki ayrı kıt’a şeklinde de kabul etmişlerdir.
Kuzey Amerika : 23.192.499 km 2-376.729. 000 nüfus, km 2’ye 16 kişi. Kıt’anın GSMH’ sı 2.878.687.000.000 dolar, kişi başına 7.641 dolar.
Güney Amerika : 18.100.011 km 2-253.816.000 nüfus, km 2’ye 14 kişi. Kıt’anın GSMH’sı 402.225.000.000 dolar, kişi başına 1.585 dolar.
Her iki Amerika’nın toplamı : 41.292.510 km 2 – 630.545.000  nüfus, km 2’ye 15 kişi. 3.280.912.000.000 dolar GSMH, kişi başına ortalama 5.203 dolar.
Kıt’anın Arz Üzerindeki Yeri : Amerika, Büyük Okyanus ile Atlas Okyanusu arasında, kuzeyde Arktika‘dan güneyde Antarktika’ya doğru uzanan bir kara parçasıdır. Büyük Okyanus ile kuzeyde Asya ve güneyde Okyanusya kıt’alarından ayrılır. Atlas Okyanusu ise kuzeyde Avrupa ve güneyde Afrika ile Amerika‘yı ayırır. Ekvator çizgisi, Güney Amerika kıt’asının kuzeyinden geçer. Güney Amerika kıt’asının büyük kısmı, Güney Yarı küre’de kalır. Panama berzahı(geçidi) (1903’ten beri Panama Kanalı), bu büyük kara parçasını Kuzey Amerika ve Güney Amerika diye ikiye ayırır ki, kıt’anın en dar yeridir. Kanal, Atlas Okyanusu ile Büyük Okyanusu birbirine bağlar. Böylece bu iki okyanus arasında daha önceki geçit yeri olan Güney Amerika’nın güney ucuna nispetle mesafeyi pek çok kısaltmıştır.

“Latin Amerika” ve “Orta Amerika” tabirleri çok geçer ve “Kuzey Amerika”, “Güney Amerika” tabirleri ile karıştırılır. Kuzey ve Güney Amerika’nın kıt’a isimleri olduğu ve ne şekilde biribirinden ayrıldığı, yukarıdaki paragrafta açıklandığı gibidir. “Latin Amerika” ise, bir etnografya (b. bk) tabiridir. Anglo-Sakson Amerika’yı Latin milletlerin (İspanyol ve Portekiz asıllıların) oturduğu ülkelerden ayırır. Kuzey Amerika kıtasmın en kuzeyinde yer alan iki büyük devlet, Kanada ile A.B.D., Anglo Sakson Amerika‘yı; A.B.D.’nin güneyinde kalan bütün ülkeler ise Latin Amerika’yı oluştururlar. Demek ki Latin Amerika, Güney Amerika kıt’asının tamamı ile Kuzey Amerika kıt’asının A.B.D. güneyinde kalan ve “Orta Amerika” denen bölümünü kapsayan bir etnografya tabiridir.
“Orta Amerika”, iki manada kullanılır : Dar manada, Meksika‘nın güneyinde kalan 7 küçük devletin oluşturduğu bölgedir. Geniş manada ise, bunlardan başka Meksika‘yı, Büyük ve Küçük Antil Adaları’nı da içine alır.
Geniş manasıyla Orta Amerika tabirini şu şekilde açıklamak da mümkündür : Kuzey Amerika kıt’asının, A.B.D. güneyinde kalan kısmı.
Şu tarif de doğrudur: Latin Amerika’nın, Kuzey Amerika kıt’asında, bu kıt’anın güneyini oluşturan kısmı.
Amerika, en çok Asya’ya yaklaşır. Bering Boğazı, Sibirya ile Alaska’yı, Asya ile Kuzey Amerika’yı ayıran, Büyük Okyanus ile Kuzey Buz Denizi’ni birleştiren boğazdır.Çok kuzeyde kalan ve buz tutan bu geçit dışında her iki Amerika, dîğer kıt’alardan uzaktadır. Asya-Avrupa-Afrika kıt’aları gibi birbirine bitişme, Amerika ile bu kıt’alar arasında görülmez. Kıt’anın en mühim denizi Karayib Denizi’dir. Kuzeyde Büyük Antiller, doğuda Küçük Antiller, güneyde Güney Amerika, batıda Orta Amerika ile çevrilmiştir. Yukatan Boğazı ile Meksika Körfezi‘ne girilir. Karayib Denizi büyüklüğündeki “körfez” denen bu deniz, aslında Karayib Denizi’nin kuzeybatı uzantısıdır. A.B.D. ile Meksika arasındadır. Kuzeyde Kanada’yı ikiye bölen ve “Hudson Körfezi” denen büyük deniz, hem Atlas Okyanusu’na, hem Kuzey Buz Denizi’ne açılır. Geçilmesi zor buzullarla kaplı olduğu için, Karayib Denizi derecesinde önemi yoktur.

Dağlar: Kuzey Amerika kıt’asının en mühim sıradağı, Alaska’dan Meksika’ya kadar Büyük Okyanus’a paralel şekilde uzanan Kayalık Dağlar’dır (îng. Rocky Mountains). Birleşik Amerika’dan Kana-da’ya doğru Atlas Okyanusu’na paralel uzanan Apalaş Dağları, fazla yükseklik yapmayan ihtiyar sıradağlardır. Kuzeyden güneye Meksika’yı geçen Sierra Madre sı-radağları da mühimdir. Kıt’anın en yüksek tepesi Alaska’da (Mc Kinley 6.193 m), sonra Kanada’da Alaska sınırı üzerindedir (Logan 6.050 m). Alaska’da 5.000 metreyi geçen iki zirve daha vardır.Kayalık Dağların A.B.D. kısmında ise 4.400 metreyi aşan zirve görülmez. Doğuda Apalaş Dağları‘nda 2.000 metreyi geçebilen tek yükseklik vardır.

Meksika’nın orta kısmında 5.000 metreyi aşan iki zirve görülür (Citlaltepetl 5.699 ve Popocatepetl 5.492). Güney Amerika’da And dağları, Büyük Okyanus’a paralel olarak kuzeyden güneye bütün kıt’ayı aşar. Yer yer geçit vermeyen amansız, sarp genç sıradağlardır. Umumiyetle yüksek zirveler yapar (Şili-Arjantin sınırında Aconcagua 6.958 m, Bolivya’da Ancohuma 7.014 m; 6.000 metreyi geçen daha bir kaç tepe). Andlar dışında Güney Amerika’da büyük sıradağlar görülmez. Kıt’anın Büyük Okyanus’a bakan batı yakasının dağlık olmasına karşılık, geri kalan kısım muazzam Amazon ve güneyde Parana havzası olan uçsuz bucaksız ovalardır. Brezilya’nın Atlas Okyanusu sahillerinin güneyi nispeten dağlıktır; 2.800 metreyi aşan iki tepe görülür.

Nehirler : Dünyanın en büyük üç akarsuyu, Afrika’da Nil, Kuzey Amerika’da Mississippi ve Güney Amerika’da Amazon’dur. Mississippi, en büyük kolu olan Missouri ile beraber Kanada yakınlarından kaynayıp , Meksika Körfezi’ne dökülür. Kanada’da en büyük nehir, Kuzey Buz Denizi’ne dökülen Mackenzie’dir. Alaska’da Yukon nehri, Bering Boğazı’na dökülür. Rio Grande, A.B.D. ile Meksika arasında sınır çizerek Meksika Körfezi’ne ulaşır. A.B.D.’nin batısındaki en mühim akarsu olan Colorado, Meksika Körfezi’ne dökülür. Kuzey-batıda Büyük Okyanus’a dökülen Columbia da anılabilir. Güney Amerika’da Amazon, Ekvator’un çok az güneyindedir. Muazzam bir havzası vardır. Kolları bir çok devlete girip çıkar. Fakat esas akarsu Brezilya’dadır. Atlas Okyanusu’na dökülür. Güneyde Parana nehri, bütün Kuzey Arjantin’i sulayarak La Plata koyundan Atlas Okyanusu’na ulaşır. En kuzeydeki en mühim akarsu Orinoko’dur. Venezuela topraklarını sular, delta hâlinde Atlas Okyanusu’na dökülür. Güney Amerika kıt’asında Büyük Okya-nus’a dökülen hiç bir mühim ırmak yoktur. And dağları, böyle bir oluşmayı engellemiştir.

Göller : Kuzey Amerika : A.B.D. – Kanada arasında, birbirine bitişik 5 büyük göl, 265.400 km 2’lik tek bir göl halindedir.
Büyük Göller denir, şunlardır : Superior (82.700 km 2), Huron (59.800 km2), Michigan (58.300 km 2), Erie (25.800 km 2), Ontario (18.800 km 2).
Kanada’nın en büyük göllleri : Büyük Ayı (31.100 km 2), Büyük Esir (27.800 km2), Winnipeg (24.300 km 2). A.B.D. batısında Büyük Tuz Gölü (4.690 km 2) ve Orta Amerika‘da Nikaragua Gölü (8.400 km2) de anılabilir.
Güney Amerika : Venezuela’daki Maracaibo Gölü (16.300 km 2), gerçekte Karayip Denizi’ne açılan bir koydur. Bolivya ile Peru arasındaki Titicaca (8.300 km2), dünyâ-nın en yüksek göllerinden biridir(3.812 m).
Adalar: Kuzey Amerika : “Büyük Antiller” 4 büyük adadan ibarettir : Küba (108.834 km 2, 10.3 milyon nüfus), Haiti veya Hispaniola (76.192 km 2, 12/8 milyon nüfus), Jamaika (10.991 km2, 2,3 milyon), Porto Riko (8.780 km 2, 3,8 milyon). Küba, en batıdaki ve en büyükleridir. Jamaika onun güney doğusundadır. Küba’nın hemen do-ğusunda Haiti ve onun hemen doğusunda Porto Riko yer alır. Büyük Antiller’in kuzeyi Atlas Okyanusu, güneyi Karayib Denizi, batısı Meksika Körfezi’dir. “Küçük Antiller”, Porto Riko’nun hemen doğusunda başlayıp, muntazaman güneye doğru inip, Güney Amerika kıt’ası sularında biten bir dizidir. Doğuları Atlas Okyanusu, batıları Karayib Denizi’dir.

Küçük Antiller’in mühim adaları şunlardır : Martinik, Guade-loupe, Barbados, Grenada. Küba’nın kuzeyinde Bahama takımadaları, Atlas Okyanusu’ndadır. Dünyanın en büyük adası olan ve sahilleri dışında tamamen buzul halinde bulunan Grönland (2.175.600 km 2, 53.000 n.), Kanada’nın kuzey doğusunda, Atlas Okyanusu ile Kuzey Buz Denizi arasındadır. Kanada’nın doğu kıyısında Atlas Okyanusu’nda Nevvfoundland adası (110.678 km2, 586.000 n.) yer alır. Prens Edward adası (5.657 km2, 125.000 n.), bunun güney-batısındadır. Kanada kuzeyindeki büyük kutup adaları tamamen buzul oldukları için ehemmiyetleri yoktur, en büyükleri Baffin‘dir. Kanada’nın Büyük Okyanus kıyısındaki en mühim ada Vancouver’dır (40.000 km 2, 480.000 n.). Alaska’dan Asya’da Sibirya’nın Kamçatka yarımadasına doğru uzanan dizi, 150 adadan müteşekkil Alautian takım adalarıdır (17.700 km 2, 6.000 n.). Nihayet Long Island adasını da anmak gerekir. Birleşik Amerika’nın Atlas Okyanusu sâhilindedir ve kıyıya çok yakındır. Üzerinde New York şehrinin bir kısmı vardır (6.210 km 2, 7 milyon n.).

Güney Amerika : Arjantin’in güney-doğu açığında Falkland adaları yer alır (11.960 km  2, 2.000 n.). Bunun da çok güneydoğusunda 4 grup insan oturmayan ada bulu-nur, en mühimi Güney Georgia adasıdu (4.768 km2). Büyük Okyanus’ta Ekvator açıklarında Galapagos adaları vardır (7.844 km2, 4.000 n.). Kıt’anın en mühim adası Trınidad (4.828 km 2, 1,2 milyon n.), Atlas Okyanusu’nda, Venezuela kıyılarına çok yakındır. Curaçao adası (444 km2, 177.000 n.), Karayib Denizi güneyinde, gene Venezuela kıyısına çok az mesafelidir. Az kuzeyinde Aruba adası görülür(193 km2, 69.000 n.).
Tabîat ve İklim : Kuzey Amerika : Kanada, ormanla kaplı bir ülke şeklinde tarîf edilebilir. Ormanlık alan, milyonlarca kilometre kareyi bulur. Kıt’anın bütün kuzeyi, iki okyanus arasında, Alaska, Kanada ve Birleşik Amerika kuzeyi, zengin kerestelik ormanlarla kaplıdır. Daha kuzey, buz çölü (tundra) halindedir. Orta Amerika ve An-tiller’de ise küçük tropik ormanlar karakte-ristiktir. Kuzey ormanları, kürk hayvanlarının zenginliği ile ünlüdür. Bizon denen Kuzey Amerika yaban sığırının nesli tüketilmiştir, yalnız hayvanat bahçelerinde görülebilir. Daha kuzeyde Ren geyiği, büyük Kanada geyiği, dünyanın en büyük ayıları olan Kanada ayıları, en kuzeyde beyaz kutup ayıları, en tipik hayvanlardır. Güneyde puma (dağ aslanı) görülür.

Her iki Amerika kıt’asında aslan ve kaplan yoktur. At da yoktu. At’ı Amerika’ya, XV. asrın son yıllarından îtibâren Avrupalılar getirip üretmişlerdir. Mississippi’nin “aligator” denen küçük timsahları ünlüdür. Yılan çeşitleri zengindir. Kanada ve A.B.D.’nin kuzeyinde, her iki okyanusta, çok büyük çapta açık deniz balıkçılığı yapılır (som, ringa, morina, sardalya, istiridye, kılıç, dil vs.). Daha kuzeyde fok vardır. Karides ve İstakoz yatakları zengindir. Alaska, Kanada ve A.B.D.’nin kuzey kesiminin Büyük Okya-nus’a bakan kıyıları büyük yağış alır (yılda 2000 mm’nin üstünde). Orta Amerika ve Antiller’de de bir çok bölgede yağış 2000 mm’ye erişir veya geçer. En kuzeyde kutub ikliminden, güneyde (Orta Amerika ve Antiller) tropik iklime kadar bir çok iklim kuşakları görülür. A.B.D.’nin güney-batısın da çöller de vardır ve çöl ikliminin bütün özelliklerini görmek mümkündür. Meksika Körfezi ile Karayib Denizi’nin tayfunları, kasırgaları, bazen büyük zararlara yol açar, yüzlerce kişi ölebilir.

Güney Amerika : Amazon havzası, yeryüzünün en büyük ağaç stokuna sahiptir. Sibirya ve Kanada’nm daha sonra geldiği tahmîn edilmektedir. Sık, balta girmez, tropikal, büyük cüsseli ve göklere yükselen ağaçlarla kaplı ormanların bazı kısımlarına henüz insan ayağı basmamıştır. Dehşetli,iri taneli ve çok yoğun yağış, imha edilen bitki örtüsünü, bir kaç yıl sonra aynen meydana getirir. Asırlık ağaçlar arasında, odunu veya ürünü çok değerli olanlar vardır (abanoz, tek, kauçuk, kınakına vs.). Güney, uçsuz bucaksız çayırlardır. Arjantin’in “pampa” denen ovaları, Paraguay’ın “şako” denen korkutucu ıssızlıkta vahşi ve verimsiz ovaları, binlerce kilometre halinde uzayıp gider.

Peru ve Şili’de yalnız bu mıntıkaya has değerli hayvanlar, And yamaçlarında yaşar (lama, alpaka, vikuna). Jaguar (siyah panter), Amazon boyunca dev yılanlar (anakonda) ve timsahlar, karakteristiktir. Brezilya’da uçsuz bucaksız kahve tarlaları, dünyâ üretiminin en büyük kısmını karşılar. Orta Amerika’da kakao ve muz da, kahvenin yanında, büyük tarım alanlarını kaplar. Şeker kamışım eklemek gerekir. Kuzey Amerika’nın sığırına karşılık bilhassa Arjantin’de koyun yetiştirilir. Balıkçılık, Kuzey Amerika’daki kadar gelişmemiştir. Kıt’anın büyük kısmı çok yoğun yağış alır. 2000 mm’yi geçen bölgeler çok büyüktür. Kıt’anın yarıdan fazlasında yıllık yağış ortalaması 1000 mm’nin üzerindedir. Güneye doğru umumiyetle yağış azalır. Dağlık bölgeler dışında, yalnız Arjantin ve Şili’nin güneyinde kar yağar, bu bölgeye “PATAGONYA” denir. Ekvator kuşağı, nemli tropik iklîmi yaşar. Daha güneyde savan iklîmi başlar.

İktisad : Amerika kıt’asının iktisadî durumu için, kıt’adaki devletlere ait maddelere bkz. Şu özelliği belirtmek gerekir. Kanada ve A.B.D.’nin teşkîl ettiği ve Kuzey Amerika kıt’asının en büyük ‘kısmını kaplayan Anglo – Sakson Amerika, dünyânın en gelişmiş, ağır sanayie dayalı toplumların yaşadığı en zengin ülkelerden biri, hattâ birincisidir. Latin Amerika’yı teşkil eden Kuzey Amerika’nın Orta Amerika denen güneyi ile bütün Güney Amerika kıt’asında ise, bu durum görülmez. Latin Amerika ülkeleri çoğunlukla gelişmekte denen ülkeler arasında olduğu gibi, bâzı ülkeler de tamamen yoksuldur. Hatta en yoksul bir iki ülke de buradadır.

Nüfus: Kuzey Amerika : Kuzeyde iki büyük devlet, A.B.D. ile Kanada, İngilizce konuşan, Anglo-Sakson menşe’li, çok kalkınmış, kültür seviyesi yüksek, demokratik, ağır sanayilerini süperleştirmiş ülkelerdir. Kanada’nın Quebec (Kebek) eyâleti, Fransız menşe’lidir. Orta Amerika ise, Latin Amerika’nın kuzey parçasıdır. İspanyolca konuşulur. Fakat halk Kızılderili-İspanyol melezidir. Sâf İspanyollar azdır ve gittikçe azalmaktadır. Zencî-İspanyol melezi de vardır. A.B.D.’nde Zenciler ise, Beyazlar’la karışmamışlardır. Haiti, dünyânın ilk Zencî devletidir, dîğer Orta Amerika ülkelerinden farklı olarak Fransızca konuşur. Küçük AntiUer’in ve Jamaika’nın Zencî veya melez halkı da ekseriya İngilizce konuşmaktadır.

Meksika, Küba, Dominikana, Guatemala, İspanyolca konuşan devletlerin en mühimleridir. Orta Amerika gelişmekte ve bir kısmı yoksul ülkeler arasındadır. İklim çok sıcaktır. Kızılderili olsun, Zencî olsun, bunların Avrupalılar’la karışmış melezleri olsun, hayâtın gayesi olarak zenginleşmeyi, öğrenmeyi ve çalışmayı değil, uykuyu, az çalışmayı, eğlenmeyi kabul etmişlerdir. Vazgeçilmez hayât unsurları olarak siesta(öğle uykusu)’ları ve fiesta (şenlik, bayram)’lan ünlüdür. Kızılderili dilleri konuşanlar gittikçe azalmıştır. Çoğu bugün İspanyolca, İngilizce konuşuyor. Zencîler ise Afrika dillerini asla hatırlama-yıp aynı dilleri konuşmaktadırlar. Kuzey Amerika’da anadili İngilizce olanlar 196 milyondur. Anadili İspanyolca olanlar ise 115 milyondur. Kuzey Amerika kıt’ası-nın üçüncü büyük dili olan Fransızca, 17 milyonunun anadilidir.

Sonraki mühim anadillerini konuşanların yaklaşık sayısı şöyledir : Almanca 10,3 milyon, İtalyanca 7,8 milyon, Lehçe 4,7 milyon, Çekçe 1,9 milyon, İsveççe 1,6 milyon, Flamanca 1,1 milyon, Ukranca 1 milyon, Macarca 1 milyon, Norveçce 1,4 milyon, Rusça 1,1 milyon… Avrupa menşe’li olmayan dillere gelince, hâlâ çeşitli Kızılderili dilleri konuşanlar 9,7 milyondur(Meksika, Guatemala,A.B.D., Kanada, Nikaragua). Çoğu A.B.D.’nde olan 0,9 milyonun anadili Çince’dir. Gene A.B.D. ve bir kısmı Kanada’-da 0,7 milyon, Japonca konuşur. Anadili Türkçe olanlar 223.000 kadardır( 190.000 A.B.D., 25.000 Kanada, 5.000 Meksika vs.). 223.000 kişinin anadili de çoğu A.B.D.’nde olmak üzere Arabca’dır.

Güney Amerika : Güney Amerika kıt’asının resmî dili Brezilya’da Portekizce, diğer bütün devletlerde İspanyolca’dır, Trinidad, İngilizce ve Surinam, Flamanca’-yı resmî dil kabul eden küçük devletlerdir. Halk Kızılderililer’le İspanyol ve Brezilya’da Portekizliler’in melezi olup sâf İspanyol ve Portekizli nüfus gittikçe azalmaktadır. Zencî ile Beyazlar’m melezleri de bilhassa Brezilya’da nüfûsun önemli bir kısmını teşkil eder. Amazon havzasında hâlâ taş devrini yaşayan ve Beyazlar’la hiç bir temasları olmayan en ilkel Kızılderililer mevcuddur. Güney Amerika kıt’asında anadili Portekizce olanlar 118 ve İspanyolca olanlar 102 milyondur. Üçüncü büyük Avrupa dili 9,7 milyonla İtalyanca’dır.

Sonra şu Avrupa dilleri gelir : Rusça 1 milyon, Almanca 2,1 milyon, Yidiş (Yahûdî Almancası) 1 milyon, Fransızca 0,6 milyon, İngilizce 0,8 milyon, Flamanca 0,3 milyon, Lehçe 0,1 milyon, Kızılderili dilleri konuşmakta devam eden nüfus 15,7 milyon kadardır. 1,1 nüfus çeşitli Hindistan dilleri konuşuyor. 0,5 nüfus Japonca, 0,1 milyon Çince konuşmaktadır. Arabca konuşanlar 550.000′-dir. (Brezilya, Arjantin). 785.00 kadar nüfûsun anadili Türkçe’dir (Brezilya 550.000, Arjantin 200.000, Panama 20.000, Vene-zuela 9.000).
Din: Kuzey Amerika : Hakim din Hristiyanlık’tır. Avrupalılar’in XVI. asırdan başlayarak kıt’aya getirdikleri dindir.

363 milyon Hristiyan, şu şekilde mezheblere ayrılabilir : 212,1 milyon Katolik + 144,7 milyon Protestan + 6,2 milyon Ortodoks. Aslında Protestanlık bir tek mezheb değildir, pek çok alt mezhebe ayrılır. Kanada dışında kalan Orta Amerika ülkelerinde Katolik mezhebi hâkimdir. Meselâ Meksika’da ,75,4 milyon Katolik + 1,3 milyon Protestan vardır. Dîğer hiç bir ülkede Protestan nüfûsu bir milyona ulaşmaz, Ortodoks nüfus ise yok gibidir.8,7 milyon nüfus Musevî’dir. (A.B.D. 8,3, Kanada 0,3, Meksika 0,1 milyon). Müslüman nüfus 1.071.000 kadardır (500.000’i Zencî Müslüman olmak üzere 840.000 A.B.D., 90.000 Kanada, 90.000 Haiti, 26.000 Jamaika). – 2,4 milyon hâlâ Putpe-rest’tir (1,4 milyon Guatemala, 0,6 milyon A.B.D., 0,4 milyon Kanada). 1.557.000 Budist ve 161.000 Brahman(Hindû)’ı eklemek gerekir.

Güney Amerika : Nüfûsun büyük kısmı Hristiyan’dır : 219,1 milyon Katolik, 11,9 milyon Protestan, 1 milyon Ortodoks. En büyük Protestan nüfus Brezilya (8,4 milyon), Arjantin (0,7 milyon), Şili (1,7 milyon), Trinidad(0,3 milyon)’dadır. Orto-dokslar’m 0,6 milyonu Brezilya, 0,4 milyonu Arjantin’dedir. Brezilya 117,2 milyon Katolik nüfusla, dünyânın en büyük Katolik devletidir. Güney Amerika’da 1 milyon kadar Musevi (dörtte üçü Arjantin’de), 1.804.000 Müslüman vardır. Müslüman nüfus en fazla Bre-zilya (800.000), Arjantin (450.000), Trini-dad (125.000), Surinam (124.000), Guyana (110.000) Panama (100.000), Venezuela (15.000)’dadır. 4,8 milyon hâlâ Putperest’-tir. (Peru, Bolivya, Ekvator, Brezilya). Nihayet Güney Amerika’da 716.000 Brahman (Trinidad, Guyana, Surinam) ve 573.000 Budist (Brezilya, Peru, Paraguay, Venezuela, Trinidad) vardır.

Şehirler : Kuzey Amerika : Şehirleşme çok gelişmiştir. Şehirlerin büyüme nisbeti bütün kıt’alar arasında birincidir. Milyonun üzerinde 41 şehir, yarım milyonla bir mil-yon arasında 46 şehir vardır. Güney Amerika : Bu kıt’ada şehirlerin bü-yümesi baş döndürücüdür. Yarım milyonun üzerinde 40 şehir vardır ki (1981), 19’unun nüfûsu milyonun üzerindedir. Bu şehirler bulundukları devletlerle ilgili maddelerde anlatılmıştır. Yönetim : Her iki Amerika kıt’asında yönetimde cumhuriyet ağır basmıştır. 1889’a kadar imparatorluk olan Brezilya’da bu târihte cumhuriyet îlân edilmesiyle Güney Amerika’da cumhuriyet olmayan hiç bir devlet kalmamıştır. Kuzey Amerika’da ise Kanada, Jamaika, Barbados, Bahama, St. Vincent, St. Lucia, Grenada, Dominika, Antigua, yâni tam 9 devlet monarşidir. Fakat kendi hükümdarları yoktur. Hepsi hükümdarları olarak İngiltere hükümdarını kabul etmişlerdir.

XIX. asır içinde Meksika’da iki defa imparatorluk ve Haiti’de iki defa krallık rejimi kurulmuşsa da, yürümemiştir. Zîrâ Amerika kıt’asında teşekkül etmiş, kılıç ve fetih hakkına dayanan bir hanedan yoktur. Avrupalı prensler de Amerika’ya gelip yerleşmemişlerdir. Ancak Brezilya ve Meksika, Avrupa hanedanlarından (ilki Portekiz, ikincisi Avusturya) imparatorlar edinmişlerse de tutunamamışlardır. Hele kısa süren Meksika’daki, ülkeye tamamen yabancı bir hükümdardı. Buna karşılık hürriyetçi, insan haklarına, millî irâdeye ve seçime dayanan demokrasi,bütün bu Amerika devletleri arasında bugün ancak A.B.D. ile Kanada Birleşik Devletlerinde yürürlüktedir. Diğerlerinde demokrasi, gösteriştedir. Dış tehlikeye mâruz olmayan bütün bu Amerikan devletlerinde ordu, çok defa, çok kudretli olan Katolik kilisesi ile işbirliği yaparak, devleti yönetmektedir. Büyük kısmı sağcı iktidarlardır. Bazen solcu iktidarlar da gelmekte ve Kilise ile mücadele dönemleri başlamaktadır.

Bütün Amerika Cumhuriyetlerinde “başkanlık sistemi” geçerlidir. Yani ayrıca başbakan yoktur. Cumhurbaşkanı aynı zamanda başbakan olduğu gibi, bakanlarını, ”meclis” üyeleri dışından istediği gibi atamaktadır. Başkan, meclislerce değil, doğrudan halk oyu ile seçilmektedir. Bu kıt’aya Birleşik Amerika’nın getirdiği sistemdir ki, dîğer Amerikan devletlerince de tatbik edilmiştir ve Avrupa sistemine aykırıdır.Başkanlık sisteminin bir sebebi de, en mühim Amerikan devletlerinin, birleşik devlet (federasyon) olmalarıdır. İç işlerinde otonom (muhtar / özerk) olan, kendi hükümetleri, meclisleri, ayrı kanunları olan eyaletler birleşerek, bir federasyon kurmuşlar, ancak ordularını, dış siyasetlerini federal merkeze bağlamışlardır.

Şu Amerikan devletleri, birleşik devlet’tir : A.B.D., Kanada, Meksika; Brezilya, Arjantin, Venezuela. Bu 6 devlet de, kıt’anın en mühim devletleridir. İstisnaî olarak Peru’da, başkanın yanında bir başbakan bulunmaktadır. Dîğer bütün devletlerde başkan, şahsen kendine bir başkan yardımcısı seçmektedir.
Kıtanın Keşfi: Kristof Kolomb (b.bk.), 1492 yılında İspanya’dan kalkarak, târihte ilk defa olarak Atlas Okyanusu’nu geçti. İki ayda Bahama adalarına vardı. Bu şekilde Orta Amerika’ya 4 sefer yaptı. 1506’da ye-ni bir kıt’a keşfettiğini asla anlamaksızın,kendisini İndonezya adalarında sanarak öldü. Onun gibi bir İtalyan olan Amerigo Vespuçi, 1507’de Kolomb’un yeni bir kıt’-aya ayak bastığını ortaya attı. Yeni kıt’aya onun adı (Amerika) verildi. Fakat ilk zamanlarda daha çok “Yeni Dünyâ” deni-yordu. Antil adalarının çoğunu ele geçirenİspanyollar, 1519’da asıl kıt’aya, Meksika’ya girdiler ve az zamanda Orta ve Gü-ney Amerika’nın büyük ülkelerine hakim oldular.

Kolomb’dan hemen sonra İngilizler, Kanada kıyılarına eriştiler. 1497’de babaoğul Kabo’lar (Jean ve Sebastien Cabot), New-foundland adası kıyılarına, sonra Kanada’nın Labrador ve Kebek (Quebec) sahillerine vardılar. Kolomb gibi aslen Cenevizli İtalyan olan bu kaptanlar, çeşitli seyahatlerini Venedik, İngiltere ve İspanya hesabına yaptılar. İngiltere kralı VII. Henry hesabına Kanada’yı keşfetiler. Fakat buraları soğuk, vahşî, ıssız, tehlikeli, yaşanması zor ülkelerdi. Bir kısım Fransızlar geldi. Fakat Fransa bu sahillere fazla ilgi gösterinceye kadar Kanada, iltifat görmeyen bir ülke hâlinde kaldı.Kıt’anın keşfi, XIX. asırda bile devam etmiştir. XIX. asırda henüz bugünkü A.B.D., Kanada, Brezilya topraklarında Beyazların ayak basamadığı büyük bölgeler vardı. Ama umumiyetle kıt’aya XVI. asırdan itibaren İspanya hâkim oldu. Yalnız Brezilya, Portekiz’e âiddi.

Portekizliler asırlarca Brezilya’nın yalnız kıyılarına hâkim oldular. İç bölgeler nazarî (teorik) şekilde Portekiz’e âiddi. Sonradan And dağ-larına kadar bütün Amazon havzası, Portekiz hâkimiyetine girdi ise de, bir çok bölgede Beyazlar’ın hâkimiyeti, Brezilya devleti kurulduktan sonradır. İngiltere, Fransa, Hollanda, hattâ Danimarka, İsveç gibi Avrupa devletleri de Yeni Dünyâ’da sömürge edinmeye başladılar. Hattâ Rusya, Alaska’yı ele geçirdi. Ama Orta Amerika’nın, Latin Amerika’nın kuzeyinde kalan asıl Kuzey Amerika kıt’ası, bugünkü A.B.D. ve Kanada toprakları için çok büyük mücâdele, XVII-XVIII. asırlarda İngiltere ile Fransa arasında geçti. Önce bugünkü A.B.D. ve Kanada topraklarının en büyük kısmına Fransa hâkim oldu.

A.B.D.‘nin bütün güney-batısı ise İSPANYA sömürgesi idi. Fakat Fransa, bu topraklara İngiltere derecesinde göçmen, asker ve gemi yollayamadı. Sonunda İngiltere, Fransa’yı bu topraklardan söküp attı (1763). Bu târihte her iki Amerika kıt’ası adetâ İspanya, Portekiz ve İngiltere arasında paylaşılmış gibi idi. Fransa, Hollanda gibi devletlerin elinde önemsiz parçalar kalmıştı. Hiç bir yerli devlet yoktu… Birleşik Amerika’da İngiltere’ye karşı ayaklanma oldu ve uzun bir savaştan sonra kıt’anın ilk devleti, Birleşik Amerika kuruldu(1774).
Sömürge Çağında Amerika : Avrupalılar, başta İspanyollar, Portekizliler, İngilizler, Fransızlar, Hollandalılar olmak üzere, XVI. asır başlarından günümüze kadar yeni kıtaya milyonlarca göçmen gönderdiler. Bunlar, yerli halk olan Kızılderililer’i imha etti. Kızılderili nüfûsun onda dokuzundan fazlası öldürüldü. Kızılderililer’in köle olarak çalışmamaları yüzünden, maden ve tarım ürünleri (bilhassa gümüş, altın, bakır; şeker kamışı, pamuk, kahve, kakao, muz, ananas; değerli ağaçlar) elde etmek için Avrupalılar, XVI. asırdan itibaren Afrika’dan milyonlarca insanı avlayarak Amerika’ya getirdiler. Yarısı Atlas Okyanusu’nda gemilerin içinde ölen bu insanlar, Beyazlara köle olarak satılıyor, tarlalarda, mâden ocaklarında çalıştırılıyordu. Kıt’adaki bugünkü Zencî nüfûsun menşei budur. Hepsi Afrika menşe’lidir. Zîrâ Beyazlar gelmeden kıt’ada sâdece Kızılderililer vardı. Beyazlar olmadığı gibi, hiç bir Zencî (siyah) ırk da mevcud değildi.

Bu arada bilhassa Karayib Denizi, asırlar boyu, çok büyük korsanlık sahası oldu. İspanyol, İngiliz, Hollandalı, Fransız korsanlar, biribirlerini soyuyorlardı. Bu denize Türk korsanlarının gelmemesi için de her yıl Türk korsanlarına, Cezayir’e hediyeler ve para gönderiyorlardı. XVI. ve XVII. asırda Türk denizcileri bir çok defalar okyanusu geçerek Kanada ye bugünkü Birleşik Amerika kıyılarına geldiler. Antiller’de bir adanın hâlâ “Türk adası” adını taşımasına rağmen, Karayib Denizi’ne ve Orta yahut Güney Amerika’ya sefer yaptıkları üzerinde ise bugüne kadar bir vesîkaya tesadüf edilmemiştir.

XVI. asır sonlarında Güney Amerika, İspanya ile Portekiz arasında tamamen bölüşülmüştü. Orta Amerika ise İspanya’nın elindeydi. Asıl Kuzey Amerika’da 18 milyon km2’yi geçen büyük topraklar, henüz Beyazlar için meçhul ülkelerdi. (A.B.D., Kanada, Alaska). Grönland kıyılarında, 1000 yılından îtibâren Danimarka’nın bir kaç iskelesi vardı. Ancak Florida, Teksas ve Kaliforniya’nın bazı kısımlarına İspanyollar, Nevvfoundland adasına İngilizler ve Fransızlar sokulabilmişlerdi. Büyük Amazon havzası ancak teorik şekilde Portekiz’in olup, asla Beyazlar adım atamamışlardı. Kıt’anın en güneyindeki Patagonya denen ıssız bölge de aynı durumda idi.

XVI. asır sonlarında Fransa, Kanada’nın 673.000 km2 kadar büyüklükteki doğu yakasının teorik sahibi idi. Bu topraklarda 100-150 bin yerli yaşıyordu. Bütün kıt’ada 50.000‘i aşkın nüfuslu tek şehir, eski bir Aztek şehri olan 80.000 nüfuslu Meksiko idi ki, İspanya’ya aitti. Burada bir İspanya kral naibi oturuyordu. İspanya, Katolik dînini kanlı bir şekilde yerlilere kabul ettir-meye uğraşıyordu. Engizisyon mahkemelerini Amerika’da da açmıştı. Portekizli ve Fransız râhibler de Katolik mezhebini, buna karşılık İngilizler ve Hollandalılar, Protestan mezhebini yaymıya gayret ediyorlardı. Her yerde kiliseler kuruldu. Bazı şehirlerde dînî üniversiteler açıldı. XVI. asır sonlarında Kuzey Amerika’da 9,5 ve Güney Amerika’da 5 milyon nüfus yaşadığı tahmîn ediliyordu ki ikisinin toplamı Dünyâ nüfûsunun °/o 2,7’sinde ibaretti. Bu nüfûs içinde Beyazların sayısı bir kaç yüz binden ibaretti ve bunların çoğunluğu da İspanyol idi.

XIX-XX. Asırlar : Bu asırlarda Amerika’ya çok büyük Avrupalı göçü oldu. Kıt’anın nüfûsu ve bu nüfûsun dünyâ nüfusundaki oranı gittikçe büyüdü. Birleşik Amerika başta olmak üzere şehirlerde büyüme, baş döndürücü oldu. Birleşik Amerika’nın bü-yük sanâyî devleti olarak ortaya çıkması ve Atlas Okyanusu ile Pasifik, Kanada ile Meksika arasındaki bütün ülkeleri eline ge-çirerek büyümesi, Alaska’yı da Rusya’dan satın alması, Dünyâ politika ve iktisâdında mühim bir faktör oldu. Bunun için A.B.D., Meksika ile savaşarak ondan bugünkü A.B.D.’nin bütün güney-batı eyâlet lerini kopardı (Kaliforniya, Teksas, Arizo-na, Yeni Meksika vs.). Asrın son yıllarında İspanya ile savaştı. Bu savaş İspan-ya’yı büyük devletler arasından sildi. İs-panya’dan Filipinler’i alan A.B.D, Okyanusya’dan sonra Uzak Doğu’ya ve Asya kıt’asına da ayak bastı.

Küba ve Porto Riko adalarını da İspanya’dan alan A.B.D., Küba’ya bir müddet sonra istiklâl verdi. 1823’de A.B.D., artık dünyanın büyük devletleri arasına girmişti. Monroe doktrini, (b.bk) Avrupa devletlerinin Amerika kıt’asına müdâhalesine ve bu kıt’ada sömürge edinmelerine karşı idi. “Amerika Amerikalılar’ındır” prensibi yürürlüğe girdi. Ve Amerika devletlerinin istiklâllerini teker teker A.B.D. garanti altına aldı. Kanada, gittikçe kendi kendini idare eder hâle geldi. İngiltere’den ayrılmamakla beraber, sonunda fiilen tamamen müstakil hale geldi. 1945’ten îtibaren büyük devlet halinde gelişti. A.B.D.’nden sonra Kanada da sanâyîleşti. Böylece kıt’anın kuzeyinde İngilizce konuşan iki büyük devlet, çok geliştiler. Sanayileşemeyen ve gelişemeyen Latin Amerika’dan bambaşka bir alem oluşturdular. Arjantin, Latin Amerika’nın en gelişmiş ülkesi oldu. Brezilya, 1939’dan îtibâren büyük devletler arasına girdi.