EDİMSEL KOŞULLAMA SÜRECİ

Skinner, edimsel koşullama çalışmaları için ses ve ışık geçirmez çevreden yalıtılmış ‘Skinner kutusu’ adı verilen bir araç kullanmıştır. Bu ses geçirmez kutuda , hayvana manivelaya bastığında belli bir miktar yiyecek veren bir mekanizma vardır. Aynı zamanda manivela, hayvanın kutuda bulunma süresi içinde manivelaya basma sayısını grafik olarak çizen bir kaydetme sistemime bağlıdır.Böylece, belli bir zaman içinde yapılan tepki sayısı tutarlı bir deneysel ortam içinde belirlenmekte ve insan denekle hiç temas etmemektedir.
Manivelaya basma davranışının koşullandırılması aşağıdaki basamaklarda gerçekleştirilmiştir.

1.Yoksunluk (Deprivation):Denek olacak hayvan bir yoksunluk programına tabi tutulur. Eğer pekiştireç olarak yiyecek kullanılacaksa hayvana deneyden önceki birkaç gün 23’er saatlik peryotlarla yiyecek verilmez.Pekiçtireç olarak su kullanılacaksa da hayvan aynı şekilde susuz bırakılır.Bu yolla Skınner, hayvanı güdülemek için başvurmadığını söylemektedir.Ona göre yoksunluk sadece belli bir durumda gösterilecek performansla ilişkilidir.Bir başka deyişle,yoksunluk yoksunluğu gidermek içim gerekli olan performansı etkilemekte,performansı yükseltmektedir.

2.Besleme Mekanizması (Magazine Training) Eğitimi:Denek birkaç gün yoksunluk programına tabi tutulduktan sonra Skinner kutusuna konulur. Deneyi yapan kişi dışarıdan bir düğmeye basarak periyodik bir şekilde besleme mekanizmasını harekete geçirir. Böylece hayvan yiyecek kabını yanı başında olmadığından emin olur. Besleme mekanizması dışarıdan harekete geçirilirken düğmeye basma hafif bir ses meydana getirir ve arkasından da yiyecek gelir. Dolayısıyla hayvan giderek düğmeye basma sesiyle yiyeceğin gelmesi arasında bir ilişki kurar.Bu durumda düğmenin çıkardığı ses, birincil pekiştireç olan yiyecekle ilişkilendirilerek ikincil pekiştireç haline gelmektedir.Ses, aynı zamanda hayvan için gerekli tepkiyi yaptığı taktirde yiyecekle pekiştirileceğinin bir işaretide olmaktadır.

3.Manivelaya Basma (Lever Pressing): Bu aşamada hayvan artık Skinner kutusunda kendi başına bırakılır. Hayvan besleme mekanizmasını harekete geçirecek olan manivelaya basar.Bu sırada meydana gelen ses hayvan için hem yiyecek kabına ulaştığının bir işareti haline gelir hem de demir kola basma davranışını pekiştirir.Edimsel koşullanma ilkelerine göre,manivelaya basma davranışı,yiyecekle pekiştirildiğinden tekrarlanma eğiliminde olur.

Kaynak:Gelişim Öğrenme ve Öğretim Prof. Dr. Nuray SENEMOĞLU Sayfa:154,155.