Bir kimse boyu ve eni ve derinliği dört zira bir kuyu kazmak için birini sekiz akçaya tuttu. O da boyu ve eni ve derinliği iki zira olan bir kuyu kazdı ve karşılığında dört akça istedi. Fetva ettirdiler, hendese bilmez müfti dört akça hakkıdır, dedi. Hendese biten müfti hakkı bir akça diye fetva verdi, doğrusu da budur. Çünkü iki zira kuyu dört zira kuyunun sekizde bindir, ücretin de sekizde bir olması gerektir.

Bir kimse boyu ve eni yüz zira olmak üzere bir tarlayı başkasına satıp teslim edeceği zaman boyu ve eni ellişer zira iki tarla verdi. Aralarında uyuşmazlık çıkıp bir kadıya vardılar ki hendese bilmezdi. Hakkı budur diye hükmeyledi. Sonra bir hendese bilen kadı bulup dinlettiler, yarım hakkıdır, dedi. Doğrusu da budur. Bunların aslını bilmek isteyen riyaziyat görmeye heves eyleye.Mizanü'i-Hakk İhtiyar.

Kâtip Çelebi; tarih, coğrafya, biyografi, ahlâk, tasavvuf, sosyoloji, tıp gibi çeşitli alanlarda kıymetli eserler vermiştir. Ondan, "hendese (geometri) bilen bir kadı ile bilmeyen bir kadı"nın karşılaştırılmasının yapıldığı bir metin okuduk.

Okuduğunuz metin, Mizanü'l-Hakk fi İhtiyari'I-Ahakk (En doğruyu seçmek için Hak terazisi) isimli kitabının ilk bölümünden alınmıştır. Kısaca Mizanü'l-Hak adıyla anılan eserin ilk bölümünde yazar; mantık, astronomi, matematik gibi pozitif bilimlerin gerekliliği ve faydası üzerinde durur ve buna, okuduğunuz metinde anlatılan "hendese bilen kadı ile hendese bilmeyen kadı"yı örnek olarak gösterir.

Yazar, metinde "hendese bilmeyen müftü ile kadı"nın matematik bilgisi gerektiren dava karşısında düştüğü yanlışlılığı anlatmıştır. Metnin sonunda ise hesap işlerine meraklı olanlara riyaziyat (matematik) öğrenmeyi tavsiye etmiştir. Bu şekilde matematik, biliminin günlük yaşamımızda ne kadar önemli olduğunu vurgulamıştır.

Yazarın amacı matematiğin öğrenilmesi gereken bir bilim olduğunu göstermektir. Bunun için metinde, sanatlı ve süslü söyleyişten kaçınıp son derece sade, yalın ve basit bir üslûp kullanmıştır.