İKİ IRMAKTA GELİŞEN UYGARLIK
Mısır'da Nil vadisinde gelişen uygarlığın yanı-sıra, Dicle ve Fırat ırmakları havzasında da başka bir büyük uygarlık gelişmekteydi. Göçebe koyun ve sığır çobanlan olan Sümerler bu iki büyük ırmağın deltasında zengin site devletleri kurdular. M.Ö. 3500 yıllarında Ur, Lagaş ve Uruk gelişti. Bunlar bataklıkları kurutup kurak alanları sulayarak, verimli tarım alanları elde ettiler. Sümeriter'in çevresinde daha birçok başka devlet vardı. Bunların en önemlileri Asurlular,Hititler, Elamlılar, Amoriteler ve İbraniler'di.
Önce Ur öbür siteler üzerinde üstünlük kazan­dı. Sonra M.Ö. 2400 yıllarında Lagaş Ur'un yeri­ni aldı. Bir sonraki yüzyılda Sargon Akad'ı kurdu ve Sümerliler'le komşularını istilâ etti. Sargon büyük bir imparatorluk kurarak sümer uygarlığı­nı bütün ovaya yaydı. Bu parlak kalkınma ve ge­nişleme dönemi M.Ö. 2000 yıllarında sona erdi. Amoritler yönetimi ele geçirerek güzelliğiyle ünlü Babil kentini kurdular; büyük bir yönetici olan Hamurabi'nin önderliğinde yasal bir hukuk dev­letinin temellerini attılar.
M.Ö. 1097 yılında o çağ dünyasının en güç­lü askeri devleti olan Asurlular kuzeyde egemen­liklerini ilân ettiler. Asur krallarından biri olan Sennecherib, bilinen ilk su yolu kemerlerinden birini yaptırdı. Bu su yolu kemeri Ninova kentine su taşıyordu. Asur İmparatorluğu Asurbanipal (668-626) zamanında görkeminin ve kültürünün doruğuna erişti. Ancak, Asurbanipal'in ölümün­den kısa süre sonra Ninova Keldaniler'in eline düştü (M.Ö. 612). Nabukadnezar'ın başkanlığın nderleri Musa'nın ardından giderek sonunda "Vaad Edilmiş Topraklar"a, yani Filistin'e vardı­lar. Orada Kenanlılar la karşılaştılar. Şair bir kral olan Davud bu iki ulusu birleştirdi. Ancak ara­dan daha bir yüzyıl bile geçmeden, krallık yeni­den İsrail ile Yahuda olmak üzere ikiye bö­lündü. Kuzeydeki krallık olan İsrail'i Asurlular yıktı, ahalinin çoğunu da tutsak aldılar. M.Ö. 586 yılında da güneydeki krallık olan Yahuda Kelda­niler'ce yıkıldı; ahalisi Babil'e sürüldü. Babil M.Ö. 538 yılında Persler'in eline geçince, tutsak İbraniler'in yurtlarına dönmesine izin verildi. Ne var ki İbraniler bundan sonra da çeşitli istilâlar­dan kurtulamadılar; sırasıyla Persler'in, Yunanlı-lar'ın, Mısırlılar'in, Selenkosların ve Romalılar'm efendiliğini kabul etmek zorunda kaldılar.