Günlük yaşantımızda etkili olan kafein, metilksantin türevi bir alkaloiddir. Kafein, kahve ağaç­larının (Coffea arabica, Coffea caneford) tohumların­da, çay bitkilerinin (Thea sinensis veya Camalia sinensis), kakao ağaçlarının (Theobroma cacao) to­humlarında ve kola bitkisinin (Cola accuminata) kotiledon kısımlarında doğal olarak bulunur.
Başlıca Kafein Kaynakları
Kahve
Çay
Çikolata
Kakao
Kolalı içecekler
Kafeinli içeceklerin kafein miktarı farklıdır. Genel­de, kafein en fazla kahvede, daha sonra sırasıyla çay, kakao ve sıcak çikolatada bulunur. Çaydaki kafein mik­tarı, kahvedekinin ancak yarısı veya 1/5'i kadardır. Fa­kat çay ve kakao aynı zamanda metilksantin grubundaki bazı kimyasal bileşikleri (sırasıyla teofilin ve teobromin) de içerir. Kahve veya çaydaki kafein miktarına etki eden birçok faktör vardır. Bunlar, kah­ve çekirdeğinin veya çay yaprağının türü, yetiştiği yer, kullanılan miktar, kaynatma ve demlenme metodu ve süresidir. Kakao ve çikolatadaki kafein miktarı ise çok az değişiklik gösterir. Bir fincan kahve, yaklaşık 85 -100 mg, bir bardak çay 60 mg, kolalı içecekler ise 100 – 134 mg/lt kafein içerir. Bazı farmakolojik fonksiyonlara sahip olduğundan, kafein, çoğu ilâç preparatlarında kullanılmaktadır. Ka­fein, stimulant(uyarıcı), ağrı kesici ve diüretik olarak ve soğuk algınlığına karşı kullanılan ilâçlarla kombinas­yon halinde bulunur. Yıllardır migren türü baş ağrıla­rının tedavisinde kullanılan kafein, günümüzde de geçerliliğini korumaktadır. Kafein, bu etkisini baş ağ­rısına sebep olabilen baştaki genişlemiş.kan damar­larını daraltarak gösterir. Kafein, tüketilen miktara bağlı olarak, merkezî si­nir sistemini ve kasları uyarıcı, mide salgısını ve bazal metabolik hızı artırıcı ve diüretik etki yapar. Ayrıca, baş­taki kan damarlarını daraltmakla birlikte, diğer damar­ları genişletir. Kafein, astımlı kişiler için etkili bir bronş genişleticidir. Kafein, ağız yolu ile alındıktan sonra 30 dakika için­de kan plazmasında en üst seviyeye ulaşır. Daha sonra kan yoluyla bütün vücut dokularına yayılır ve aynı za­manda süte de geçer! Kafeinin yarılanma ömrü (Vücuda alınan kafeinin yarısının, vücuttan atılması için gerekli zaman) yaş, cin­siyet, hormonal durum ve/veya sigara içmeye bağlı olarak bir saatten birkaç güne kadar değişir. Yeni do­ğan bebekler, doğumdan sonraki birkaç güne kadar kafeini metabolize etmek için gerekli enzim/enzimlere sahip değildir. Bu nedenle yeni doğan bebeklerde ka­feinin yarılanma ömrü, yaklaşık 3-4 gündür. Bu süre, çocuklarda ve sigara içen yetişkinlerde üç saatten da­ha az; sigara içmeyenlerde 5-7 saat; oral (ağız yolu ile) olarak doğum kontrol hapı kullanan kadınlarda ise 13 saate kadar çıkar. Hamile kadınlarda, özellikle ha­mileliğin son üç ayında kafeinin yarısının metabolize edilmesi için 18-20 saat gereklidir. Fakat metabolik hız, doğumdan sonraki bir ay içinde normale döner. Kafein, hem kısa bir sürede hem de fazla miktar­da (600 mg/gün'den fazla, ki bu miktar, yaklaşık 6-7 fincan kahveye eşdeğerdir) tüketilirse, kişilerde kafeinizme (kahve nöbetleri, krizleri) sebep olabilir.
Kafeinizmin Başlıca Belirtileri
Huzursuzluk
Endişe
Uykusuzluk
Sık sık uykudan uyanma
ishal
Kalp çarpıntısı
Kafeinin zehirlenmeye sebep olabilmesi için olduk­ça fazla miktarda alınması gereklidir, insanlarda top­lam oral doz yarım saatlik süre içinde yaklaşık 10 gr (bu miktar, 80-100 fincan kahve veya 200 teneke ku­tu kolalı içeceklere eşdeğerdir) olarak belirlenmiştir. Kafeinin etkisi aynı zamanda, kişisel duyarlılığa da bağlıdır. Çok az kahve içen veya hiç içmeyen kişiler, fazla miktarda kahve içenlere nazaran kafeinin etkisi­ne karşı daha duyarlıdırlar. Kişisel duyarlılığa ve tü­ketilen miktarlara bağlı olarak bazı durumlarda, kafeinli içeceklerin peptik ülserlerin, kalp damar hastalıkları­nın, kanserin, anormal doğumların ve merkezî sinir sis­temi bozukluklarının oluşumunda risk faktörü olabileceği de gözlenmiştir. Son yıllarda, çay ve kahveden çeşitli metotlarla ka­fein çıkarılarak (ekstrakte edilerek), kafeinsiz ürünler elde edilebilmektedir.