ROMAN NEDİR ?

 Yaşanmış ya da yaşanması mümkün olayları yer, zaman ve kişilere bağlı olarak ayrıntılı bir biçimde anlatan uzun eserlerdir.
Anlatmaya bağlı edebî metinler içerisinde en uzun soluklusudur. Gerçekmiş gibi sunulan kişiler arasında  geçen olayları anlatan, bize onların ruhsal durumlarını, yazgılarını yaşadıkları serüvenleri tanıtan oldukça uzun düzyazı biçiminde yazılmış  bir imgelem ürünüdür.

Roman gerçekliği  kurmacadır.  Roman, ister özgürce yaratılmış bir olay üzerine kurulmuş olsun,  her iki durumda da romanı roman yapan konusu değildir. Yazara gerçek ile kurmaca arasındaki ilişkileri nasıl oluşturduğu sormamak gerekir.
Kısacası  neler çağrıştırırsa çağrıştırsın,  nasıl ele alınırsa alınsın roman gerçekliği kurmacadır, bir başka deyişle, bu hep içinde roman serüvenleri yaşayan roman kahramanlarının doğup büyüdüğü ve öldüğü    roman gerçekliğidir. Bir romanın gerçeklik derecesi asla ölçülemez.

Bu durumda roman aslında gerçekliğin kendisi değil, gerçekliğin yeniden sunumudur.  Romanın içeriğiyle gerçeklik arasında bir uygunluk yoktur. Romanda aşağı yukarı hep bir masal havası vardır ve bu öykü ya da masalın başarısı okurun saflığına, çabuk inanmasına bağlıdır.

Genel anlamda roman bir anlatıdır ve bu anlatı kısmen ya da tümüyle kurmaca olabilir. Anlatı olayların öykülenmesidir.
Roman ile gerçek yaşam arasındaki farklardan biri, romanda olayların okurda ya da yazarda uyandırdığı  ilgiye  göre  seçilmiş ve düzenlenmiş olmasıdır, öte yandan roman anlatılan öyküye belli bir çözüm getirir,  oysa gerçek yaşamda bu her zaman olanaklı değildir.

Kurmaca  dünya, anlatının temelini oluşturur. Bir dünya kurmak kişileri ve nesneleri bu kişilerin özelliklerini yeniden, tümüyle tanımlamak anlamına gelir. Metinde oluşturulan kurmaca dünya sonludur.

YAPI:

Kişiler, yer, zaman ve olay gibi temel öğelerden oluşur.

• a. Olay: Romanlar, ana bir olay etrafında gelişen birçok yardımcı olaydan oluşur.
• b. Kişi: Başkarakter ve yardımcı karakterler olmak üzere romanda geniş bir kişi kadrosu yer alır. Romandaki kişiler de tipleştirme ve karakter çizme yoluyla verilir.
• Tipleştirme: Cimrilik, korkaklık, alınganlık, sevecenlik, evlat sevgisi, kıskançlık gibi insanlara özgü ortak bir niteliği abartarak bir insanda toplamaktır.
• Karakter Çizme: Kişiyi olumlu, olumsuz huylarıyla ve davranışlarıyla yönleriyle yansıtmaktır.
• Tip – Karakter Farkı: Tip belli bir sınıfı ve eğilimi temsil ederken karakter temsil etmez. Tip genel ve evrenselken karakter tek ve ulusaldır.
• c. Yer: Romanda olayların geçtiği, kişilerin içinde yaşadığı ada, ev, şehir, köy gibi çevreye yer (mekân)denir. Tasvir yoluyla okuyucuyla paylaşılır.
• d. Zaman: Olaylar belirli bir zaman dilinde geçer. Genellikle “-di”li geçmiş zaman kipi kullanılarak anlatılır.

Serim, düğüm ve çözüm olmak üzere üç bölümden oluşur.

• a. Serim: Giriş bölümüdür. Romandaki kişiler, yer ve zaman okura tanıtılır.
• b. Düğüm: Gelişme bölümüdür. Okurun merak duygusu zirveye çıkartılarak olaylar düğümlenir.
• c. Çözüm: Sonuç bölümüdür. Düğümlenen olaylar çözülerek okuyucunun merakı giderilir.

Romanlar bağlı oldukları edebî akımlara ya da işledikleri konulara göre çeşitlere ayrılırlar:

a. Akımlarına Göre Romanlar: Klasik, romantik, realist, natüralist, izlenimci, toplumcu…
b. Konularına Göre Romanlar:

• Sosyal Roman: Ekonomik sorunlar, sınıflar arası çatışmalar, esaret, göç gibi toplumsal sorunları işleyen romanlardır: Sefiller (Victor Hugo), Meyhane (Emile Zola), Gazap Üzümleri (John Steinbeck), Sergüzeşt (Samipaşazade Sezai)

• Töre Romanı: Bir toplumun gelenek, göreneklerini yansıtan romanlardır. Sinekli Bakkal (Halide Edip Adıvar)
• Tarihî Roman: Konusunu tarihten alan romanlardır: Waverley (Walter Scott), Savaş ve Barış (Tolstoy), Cezmi (Namık Kemal), Üç İstanbul (Mithat Cemal Kuntay), Devlet Ana (Kemal Tahir), Küçük Ağa (Tarık Buğra), Şu Çılgın Türkler (Turgut Özakman)

• Psikolojik Roman (Tahlil Romanı): Ruh çözümlemelerine yer veren romanlardır: Princesse de Cleves (Madam de La Fayette), Suç ve Ceza (Dostoyevski), Genç Werther’in Acıları (Goethe), Eylül (Mehmet Rauf), Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Bir Tereddüttün Romanı, Matmazel Noralya’nın Koltuğu (Peyami Safa)
• Macera Romanı (Serüven Romanı): Günlük yaşamda gerçekleşmesi zor, şaşırtıcı ve esrarengiz olayları sürükleyici bir üslupla işleyen romanlardır: Robinson Cruse (Daniel Defo), Moby Dick (Herman Melville), Hasan Mellah (Ahmet Mithat Efendi)
• Polisiye Roman: Bir suçluyu yakalamak, cinayeti aydınlatmak gibi polisiye (dedektiflik) olaylar üzerine kurulmuş romanlardır: Sherlock Holmes (Sir Arthur Conan Doyle), Esrar-ı Cinayet (Ahmet Mithat Efendi), Cingöz Recai (Peyami Safa)
• Egzotik Roman: Konusu uzak ve yabancı ülkelerde geçen romanlardır: İzlanda Balıkçısı (Piyer Loti), Candide (Voltiare), Nilgün (Refik Halit Karay)
• Fantastik Roman: Gerçekleşmesi mümkün olmayan olayları masalsı bir tutumla işleyen romanlardır: Yüzüklerin Efendisi (Tolkien), Harry Potter (J.K. Rowling), Puslu Kıtalar Atlası (İhsan Oktay Anar)
• Bilimkurgu Roman: Yazıldığı dönemde gerçekleşmesi mümkün olmayan bilim ve teknoloji unsurlarını kullanarak gelecek ya da geçmiş zamanda kurgulanmış olayları işleyen romanlardır: Aya Yolculuk, Dünyanın Merkezine Yolculuk, Denizler Altında Yirmi Bin Fersah (Jules Verne)
• Biyografik Roman: Ünlü kişilerin hayatlarının anlatıldığı romanlara biyografik roman denir: Malcom X (Alex Haley), Bir Bilim Adamının Romanı (Oğuz Atay), Ömer Seyfettin (Tahir Alangu)
• Otobiyografik Roman: Yazarın kendi hayat hikâyesini anlattığı romanlara da otobiyografik roman denir: Küçük Şeyler (Alphonse Daudet), Dokuzuncu Hariciye Koğuşu (Peyami Safa)
• Tezli Roman: Öne sürülen bir düşünceyi (tezi) savunmak ve kabul ettirmek için yazılmış romanlardır: Zehra (Nabizade Nazım), Yaban (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
• Nehir Roman (Irmak Roman): Bir olayın, geniş bir zaman diliminde geçtiği çağı, bir toplumun geniş bir görünümünü birden fazla cilt hâlinde anlatan romanlara nehir roman denir: Küçük Ağa, Küçük Ağa Ankara’da, Firavunun İmanı (Tarık Buğra); Bozkurtlar, Bozkurtların Ölümü, Bozkurtlar Diriliyor (Nihal Atsız); Panorama I, Panorama II (Yakup Kadri Karaosmanoğlu); Ölmeye Yatmak, Bir Düğün Gecesi, Hayır (Adalet Ağaoğlu); Baba Evi, Avare Yıllar, Dünya Evi (Orhan Kemal)

• 17. yüzyılda İspanyol yazar Cervantes tarafından yazılan “Don Kişot” dünya edebiyatında roman türünün ilk başarılı örneği kabul edilir.
• Türk edebiyatında roman, 19. yüzyıldan sonra kullanılmaya başlanmıştır. Romanın yerini destanlar, halk hikâyeleri, mesneviler ve masallar tutmaktaydı. Türk okuru Tanzimat Dönemi’nde Batı’dan yapılan çevirilerle romanı tanımıştır.
• Halit Ziya Uşaklıgil, Batılı anlamda Türk romanının kurucusudur.

• Tanzimat edebiyatı sanatçılarından Ahmet Cevdet Paşa’nın kızı Fatma Aliye Hanım ilk Türk kadın romancımızdır. En önemli eseri olan ve bir kadının ilk aşkını unutamayacağı tezini çürütmeye çalışan “Muhâdarât” romanını 1892’de kaleme almıştır.

Türk edebiyatında roman alanındaki ilkler şunlardır:

• İlk çeviri roman: Telemak (Yusuf Kamil Paşa tarafından Fransız sanatçı Fenelon’dan çevrilmiştir.)
• İlk yerli roman: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (Şemsettin Sami)
• İlk edebî roman: İntibah (Namık Kemal)
• İlk tarihî roman: Cezmi (Namık Kemal)
• İlk realist roman: Araba Sevdası (Recaizade Mahmut Ekrem)
• İlk köy romanı: Karabibik (Nabizade Nazım)
• İlk psikolojik roman: Eylül (Mehmet Rauf)
• Batılı tekniğe uygun yazılmış ilk roman: Mai ve Siyah (Halit Ziya Uşaklıgil)
• İlk büyük Türk romanı: Aşk-ı Memnu (Halit Ziya Uşaklıgil)
• İlk otobiyografik roman: Dokuzuncu Hariciye Koğuşu (Peyami Safa)
• Mektup tarzında yazılan ilk roman: Mutallaka (Hüseyin Rahmi Gürpınar)
• İlk tezli roman: Yaban (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
• Kurtuluş Savaşı’nı işleyen ilk roman: Yaban (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)