SOMUT İŞLEMLER DÖNEMİ ( 8-11 YAŞLAR )

Somut işlemler döneminde, çocukta çeşitli yönlerden olduğu gibi “düşünme” bakımından bir gelişme başlamıştır. Bu dönemde çocuk nesne ve olgular arasındaki ilişkileri süzmeye başlar.Uslanma bakımından da henüz “ben merkezci” ( egosantrik ) yani öznel özelliğinden kurtulmuş değildir. Çocuk, bu dönemde “belirsiz” ya da “kararsız”bir durumdadır.
Bu dönemde çocuk, “çeşitlik” ilkesini zihninde tutabilir, yani eşitlik fikirlerini zihninde koruyabilir hale geliyor. İki değişik biçimde kaba su konduğu, yani biri diğerini tam doldurduğu zaman, çocuk suyun kaptan kaba boşaltılmakta miktarının değişmediğini ( eşit olduğunu ) söyleyebilecek bir zihin düzeyine erişmiştir.
Somut işlemler döneminde de “üç evre” göze çarpar. Bu evreler, “her konuda” ayrı yaşlarda görülür.

1.“Madde” Kavramının Korunması İlkesi
“Çocuğun önüne, plastik hamurdan yapılmış iki top veriliyor. Toplar aynı büyüklükte olsun. Önce, bu iki topun aynı büyüklükte olup olmadığını çocuğa soruyoruz. “Aynı” derse sorun yok. “Ayrı” derse bu iki topu aynı büyüklükte yapmasını isteyelim. Daha sonra, toplardan birini, “sosis” şeklinde hamur aynı olup olmadığını soralım. Çocuk sosis daha usun olduğu için, daha çok hamurdan yapıldığını söyleyecek ( 1. evrede ); 2. evredeki çocuk ise, kimi zaman topun daha geniş göründüğü için, kimi zaman da sosis daha uzun göründüğü için daha çok hamurdan yapıldığını söyleyecek. 3. evrede ise, her ikisinin de eşit miktarda hamurdan yapıldığını belirtecektir. Artık biçimsel ayrılıklar onun dikkatini dağıtmamaktadır.”Madde” miktarının değişmediğini bilir ve bunda ısrar eder. Çünkü, kendisinde de maddenin korunması fikri yerleşmiştir.

2. “Ağırlık” Kavramının Korunması İlkesi
Ağırlık kavramının gelişimini incelemek için, demin ki deneyde plastik hamurdan yapılmış toplar, bir terazinin iki kefesine, karşılıklı konur ve eşit ağırlıkta olmaları sağlanır.( çocuk bu tartı işlemini görecektir ) Sonra toplardan biri alınır ve yine sosis şekline sokulur. Çocuğa “şimdi bunları tartsam, acaba hangisi daha ağır gelecek?” diye de eklenir. Çocuk “biçim değiştirme” nin ağırlığı etkileyemeyeceğini düşünebilecek gelişim evresine ulaşmışsa ağırlığın eşitliği, ilkesine koruyacaktır. Bu evreye ( somut işlemler evresine ) ulaşmamış olan çocuk ise, ağırlığın değişeceğini söyleyecektir. Çocuk, bu alandaki koruma ilkesini, ancak 9-10 yaşlarında tam anlamıyla zihnine yerleştirebilecektir.

3. “Hacim” Kavramının Korunması İlkesi
Bu konuyu araştırmak için yine eşit büyüklükte iki plastik top, iki ayrı bardak içine yerleştirilir. Bardaklara aynı düzeye kadar su doldurulur. Toplar çıkarılınca su düzeyleri aynı oranda düşecektir. Daha sonra toplardan biri sosis biçimine sokulur ve çocuğa sorulur. “Şimdi bu sosisi deminki, bardağa koysan, yanındaki bardağa da topu koysan bardaklardaki su çizgisi aynı mı olur? Hangisi yüksek olur?
Hacim alanındaki “koruma” ilkesi, 11-12 yaşlara kadar tam gelişmemekte ve bu dönemden önce yanılmalar görülmektedir. Küçük çocuklar, sosis atılan suyun daha çok yükseleceğini, biraz daha büyük çocuklar, kimi zaman topun, kimi azman sosisin suyu daha çok yükselteceğini iddia ediyorlar. Bu alandaki gelişimin sırası, diğer deneylerde sağlanan sonuçlarla koşutluk göstermektedir.