Türklerin kurduğu devletlerin sayısı 113 olarak belirlenmiştir. Türk hakanlık ve imparatorlukları, gerçekten çok geniş coğrafyalara egemen olmuş, pek çok devlet ve milleti yönetmişlerdir. Mesela Asya Hunları’nın yüksek hakimiyetini 26 devlet ve millet tanımış ve onun yönetimi altına girmiştir. Batı Hunları’nın ise, Attila zamanında, 355’den fazla devlet ve milletin hakimi olduğu bilinmektedir. Türk devletlerinin, hangi kıt’ada kurulursa, kurulsun, Türk milli karakterini her zaman koruduğu gözden kaçmamaktadır.

Devletten daha küçük çapta, ancak ordu ve hükümet’e sahip olan beylikler, Büyük Selçuklu Sultanlığının dağılmasından sonra Anadolu’da ortaya çıkmış siyasi teşekküllerdir. Bunların kendilerine ait ve sınırları belli arazileri olup, çoğu Türkmen başbuğları tarafından kurulmuşlardır. Beylik tipi devletin bir başka biçimi de Atabeyliklerdir. Bu tür beylikler, daha önce Göktürk ve Hazarlar’da da görülmektedir. Ancak en belirgin biçimde Selçuklu İmparatorluğu zamanında ortaya çıkmışlardır; Selçuklu sultanlarının küçük yaştaki şehzadeleri, imparatorluğun uzak eyaletlerine idareci olarak atabey adı ile gönderildiğinde, yanlarına öğretici-eğitici olarak bir nevi nâib sayılan seçkin kişiler tayin edilirdi. Bunlar, devletin zayıfladığı dönemlerde, merkeze uzak yerlerde iktidarı doğrudan ellerine alırlardı. Böylece‘ Selçuklu hanedanına halef olarak, atabeyler sülaleleri teşekkül ederdi. Bu atabeyliklerin hepsi, idare, teşkilat, genel kültür, din ve siyaset bakımından Selçuklu İmparatorluğu’nun bir devamı idiler.

Bir başka Türk devlet biçimi de hanlıklar idi. Bunlar Moğollardan sonra, Türk yönetim sistemine girmiştir. Moğollar tarafından kurulan, ancak halkı tamamıyla Türk olan Altmordu devleti, Toktamış ile Timur arasıda çıkan uzun bir mücadeleden sonra zayıflayınca, taht kavgaları sonucu hanlık unvanı ile birçok devlet kuruldu. 

XX. yüzyılda “kurulan Türk devletlerinin başında yer alan Türkiye Cumhuriyeti, demokrasi ile yönetilen bir devlet biçimidir. Türkiye’nin dışında, cumhuriyet ile yönetilen, ancak ömürleri çok kısa süren küçük devletlerimiz de olmuştur. Azerbaycan, Hatay ve Batı Trakya cumhuriyetleri bu türe örnek teşkil etmektedir. Son kurulan Türk cumhuriyeti ise Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’dir. 

Tarihte Kurulmuş Türk Devletlerinin İsimleri

İmparatorluklar :

• Asya Hun İmparatorluğu (M.Ö. IV. yüzyıl M.S. 48)
• Avrupa (Batı) Hun İmparatorluğu (374-469)
• Ak-Hun (Eftalit) İmparatorluğu (IV. yüzyıl sonları -557) 4.1. GökTürk İmparatorluğu (552-582)
• Doğu GökTürk İmparatorluğu (582-630)
• Batı GökTürk İmparatorluğu (582-630)
• II. GökTürk İmparatorluğu (681-744)
• Uygur İmparatorluğu (744-840)
• Avrupa Avar İmparatorluğu (VI. yüzyıl -805)
• Hazar İmparatorluğu (VII. yüzyıl -965)
• Büyük Selçuklu İmparatorluğu (1040-1157)
• Harezmşahlar İmparatorluğu (1097-1231)
• Timur İmparatorluğu (1370-1405)
• Hint-Türk İmparatorluğu (Babürlüler) (1526-1858)
• Osmanlı İmparatorluğu (1299-1922)

Türk Devletleri :

• Kuzey Hun Devleti (M.S. 48-156)
• Güney Hun Devleti (M.S. 48-216)
•  Chao Hun Devleti (304-329)
• II. Chao Hun Devleti (328-352)
• Hsia Hun Devleti (407-431)
• Kuzey Liang Hun Devleti (401-439)
• LouLan Hun Devleti (422-460)
• Tabgaç Devleti (386-557)
• Doğu Tabgaç Devleti (534-557)
• Batı Tabgaç Devleti (534-557)
• Doğu Türkistan (Turfan) Uygur Devleti (911-1368)
• Sonraki Leang ŞaT’o Türk Devleti (907-923)
• Sonraki T’ang ŞaT’o Devleti (923-936)
• Sonraki Tsin ŞaT’o Devleti (937-946)
• KanÇou Uygur Devleti (905-1226)
• Türgiş Devleti (717-766)
• Karluk Devleti (766-1215)
• Kırgız Devleti (840-1207)
• Sabar Devleti (V. yüzyıl -VII. yüzyıl arası).
• OnOgur Devleti (V. yüzyıl sonu-VI. yüzyıl ortaları)
• Tukurgur (Dokuz Ogur) Devleti (V. yüzyıl sonu -VI. yüzyıl sonları)
• Uturgur (Otuz Ogur) Devleti (V. yüzyıl sonu -VI. yüzyıl sonu).
• BasarAba Türk Devleti (Romen devletinin başlangıcı 1330)
• Karahanh Devleti (840-1042)
• Doğu Karahanh Devleti (1042-1211)
• Batı Karahanh Devleti (1042-1212)
• OğuzYabgu Devleti (X. yüzyılın ilk yarısı 1000)
• Gazneli Devleti (969-1187)
• Suriye Selçuklu Devleti (1092-1117)
• Kirman Selçuklu Devleti (1092-187)
• Anadolu Selçuklu Devleti (1092-1307)
• Irak Selçuklu Devleti (1157-1194)
• Eyyûbiler Devleti (1171-1348)
• Hintistan Türk Devleti (Delhi Türk Sultanlığı) (1206-1413)
• Mısır Türk Devleti (1250-1517)
• Karakoyunlu Devleti (1380’e doğru -1469)
• AkKoyunlu Devleti (1350’ye doğru -1502)
• Timurlular Devleti (1405-1507)

Tarihte Kurulmuş Türk Beylikleri :

• Uygur Beyliği (VIII. yüzyıl başlan)
• Karluk Beyliği (XIII. yüzyıl başlan)
• Tolunlular Beyliği (868-1417)
• Akşidliler Beyliği (935-969).
• İzmir Beyliği (Çakan) (1081-1097)
• Dilmaçoğulları Beyliği (1085-1192)
• Dânişmendliler Beyüği (1092-1178)
• Saltuklu Beyliği (1092-1202)
• AhlatŞahları Beyliği (Sökmenüler) (1100-1207)
• Artuklu Beyliği (1101-1409)
• İnalh Beyüği (1103-1183)
• Mengücüklü Beyliği (1118-1250)
• ErbU (Beytiğinliler) Beyliği (1146-1232)
• Çobanoğulları Beyliği (1227-1309)
• Karamanoğulları Beyliği (1256-1483)
• İnançoğulları Beyliği (1261-1368)
• Sahip Ataoğulları Beyliği (1275-1341)
• Pervaneoğulları Beyliği (1277-1322)
• Menteşeoğulları Beyliği (1280-1424)
• Candaroğuüarı (İsfendiyaroğulları) Beyliği (1292-1462)
• Karesioğulları Beyliği (1297-13600)
• Germiyanoğulları Beyliği (1300-1429)
• Hamidoğulları Beyüği (1301-1423)
• Saruhanoğulları Beyliği (1302-1410)
• Aydınoğuüarı Beyliği (1308-1426)
• TekeoğuUarı Beyliği (1321-1390)
• Eretnaoğulları Beyliği (1335-1381)
• Dulkadiroğulları Beyliği (1339-1521)
• Ramazanoğulları Beyliği (1352-1608)
• Dobruca Türk Beyliği (1354-1417)
• Kadı Burhaneddin Ahmed Devleti (Beyliği) (1381-1398)
• Eşrefoğulları Beyliği (7-1326)
• Berçemoğulları Beyliği (XII. yüzyıl)
• Yaruklular Beyliği (XII. yüzyıl)

Türk Devletlerine Atabeylikler :

• Şam (Suriye) Atabeyliği (1117-1154)
• Musul-Haleb (Zengî) Atabeyliği (1127-1259)
• Azerbaycan (Ildenizliler) Atabeyliği (1146-1225)
• Fars (Salgurlu) Atabeyliği (1147-1284)

Türk Devletlerinde Hanlıklar :

• Büyük Bulgarya Hanlığı (630-665)
• İtil (Volga) Bulgar Hanlığı (665’ten sonra -1391)
• Tuna Bulgar Hanlığı (681-864)
• Peçenek Hanlığı (860-1091)
• Uz Hanlığı (860-1068)
• Kuman-Kıpçak Hanlığı (IX. yüzyıl XIII. yüzyü)
• Özbek Hanlığı (1428-1599)
• Kırım Hanlığı (1440-1475)
• Kasım Hanlığı (1445-1552)
• Kazan Hanlığı (1437-1552)
• Astrahan Hanhğı (1466-1554)
• Hive Hanlığı (1512-1920)
• Sibir Hanhğı (1556-1600)
• Buhara Hanlığı (1599-1785)
• Kaşgâr-Tufan Hanlığı (XV. yüzyıl başları -1877)
• Hokand Hanlığı (1710-1876)
• Türkmenistan Hanhğı (1860-1885)

 Türk Devletlerinde Cumhuriyetler :

• Azerbaycan Cumhuriyeti (1918-1920)
• Batı Trakya Türk Cumhuriyeti (1913-1922) aralıklarla
• Türkiye Cumhuriyeti (1923)
• Hatay Cumhuriyeti (1938-1939)
• Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (1983)

CUMHURBAŞKANLIĞI FORSU’NDAKİ 16 TÜRK İMPARATORLUĞU 

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Forsu’nda, tarihte kurulmuş Türk devlet ve imparatorluklarından yalnızca 16’sı yer almaktadır. Son yıllarda ilim adamlarımız ve tarihçilerimiz arasında ciddi münakaşalara konu olan bu imparatorluk ve devletler şunlardır:

• Büyük Hun İmparatorluğu
• Batı Hun İmparatorluğu
• Avrupa Hun İmparatorluğu
• Ak-Hun İmparatorluğu
• GökTürk İmparatorluğu
• Avar İmparatorluğu
• Hazar İmparatorluğu
• Uygur Devleti
• Karahanlılar Devleti
• Gazneliler Devleti
• Selçuklu İmparatorluğu
• Harezmşahlar Devleti.
• Altmordu Devleti
• Timur İmparatorluğu
• Babür İmparatorluğu
• Osmanlı İmparatorluğu

Yukarıda ifade edildiği gibi, kurulan yüzden fazla Türk devletinde, coğrafi bir kısım farklılıkların dışında, Türk’ün ve Türklüğün karakterinde, çok küçük istisnaların dışında belli bir farklılaşmanın meydana gelmediği görülmektedir. Tarihçilerimiz, yukarıda listesi verilen Türk devletlerini daha geniş bir biçimde araştırarak ortaya koymalıdır. Bundan sonra da bu devletlerimiz, imparatorluk, hakanlık, devlet, beylik atabeylik, hanlık ve cumhuriyet sınırlandırmasına tâbi tutulmalı ve bir Türk devletleri albümü meydana getirilmelidir. Bu tasniften sonra her sınıfa ayrı bir renk verilerek, büyüklü küçüklü yıldızlar halinde Cumhurbaşkanlığı Forsu’na nakşedilmelidir.

Bu şekilde hazırlanacak yeni Cumhurbaşkanlığı Forsu, Türk tarihinin görkemli azametini sergileyecek ve Türk milli tarihinin bütünlüğünü ifade edecektir.

KAYNAK :

İbrahim Kafesoğlu, aynı madde, göstr. yer.; Çemenden Arslanoğlu, Tarih Boyunca Türk Ordusunu Meydana Getiren Türk Devlet, Beylik ve Hanedanları, Türk Kültürü (Ankara, 1973), XI, 883-919.

İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, s. 229 – 240; A. Donuk, aynı mak., göst. yer.

*” A. Donuk aynı makale, göstr. yer.