CUMHURİYET HALK FIRKASI 
 

      TBMM'nde mevcut hizipleri birleştirmek veya mevcut hiziplerden birini takviye ederek Mecliste iş ve hizmet görme gayretleri sonuç vermedi. 10 Mayıs 1921 günü, Mustafa Kemal Paşanın başkanlığında toplanan 151 milletvekili Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Meclis Grubu kurma kararı aldılar ve grup başkanlığına da Mustafa Kemal Paşa'yı getirdiler.

      Bir süre sonra Mecliste, Birinci Grup ve İkinci Grup diye bir ayrılma baş gösterdi. Birinci Grup, millet iradesine ve milletin egemenliğine değer vererek, milletin maddi ve manevi gücünü seferber etme çabası içinde idiler. Atatürk Birinci Grubun başında bulunuyordu. İkinci Grup hilafet ve saltanat makamının ve Osmanlı devlet şeklinin saklı tutulmasını istiyordu. İkinci Grup, Ankara'daki siyasi gücü geçici saymakta, Misak-ı Milli'nin sağlanmasından sonra, hükümetin çekilmesi gereğini ifade etmekteydi. Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir hükmüne de, Padişahın yetkilerini kısıtlayacağı için karşı idiler. Kısaca İkinci Grup, sosyal görüş bakımından gelenekçi ve mukaddesatçı, siyasi görüş bakımından da Osmanlı düzeninden yanaydı.

      Mustafa Kemal Paşa'nın Ankara'da, Hakimiyeti Milliye, Yenigün ve Öğüt gazetelerine "Halk Fırkası" adıyla siyasi bir parti kurma niyetini açıklaması ile, Meclis'te Birinci Grubu teşkil edenler bu yeni kurulacak partide hizmete hazırlandılar. Mustafa Kemal Paşa'ya göre "Halk Fırkası, bütün milletin refah saadetini temine yönelik olcaktır". Atatürk, "ortaya koyacağımız şey müspet millet programıdır" demekte ve "Tam istiklalle, kayıtsız şartsız millet hakimiyetinin, Halk Fırkası'nın programının iki esas maddesini oluşturduğunu" ifade etmekteydi. Ayrıca, Atatürk diğer konuşmasında da, "Halk Fırkası'nın halkımıza siyasi terbiye vermek için bir mektep olacağını" dile getirmiştir.

      9 Eylül 1923'te kurulan Halk Partisi, Cumhuriyetin ilanından sonra, devletin adı olan Cumhuriyet kelimesini adının başına ekleyerek, 10 Kasım 1924'te Cumhuriyet Halk Partisi ismini ,aldı. Parti kurulduktan sonra yaptığı parti kongresiyle prensiplerini tespit etti ve teşkilâtını geliştirdi.

      Sivas Kongresi Cumhuriyet Halk Partisinin ilk kongresi sayılır. Partinin 1927'de yaptığı İkinci Büyük Kongresinde Mustafa Kemal altı gün süren Büyük Nutkunu söyledi. Mustafa Kemal bu nutkunda: 19 Mayıs 1919'da Samsun'da Anadolu topraklarına ayak bastığı günden başlayarak Millî Mücadelenin ve İstiklâl Savaşının geçirdiği safhaları açıklamış, Cumhuriyetin kuruluşunu anlatmış ve Türkiye Cumhuriyetini Türk gençliğine emanet etmiştir:

      "Gençler! Cesaretimizi takviye ve idame eden sizsiniz. Siz almakta olduğunuz terbiye ve irfan ile insanlık meziyetinin, vatan muhabbetinin fikir hürriyetinin en kıymetli misali olacaksınız.

      Ey yüksek yeni nesil, istikbal sizsiniz! Cumhuriyeti biz tesis ettik onu i'lâ, ve idame edecek sizsiniz."