Meyan kökü, Glycrrhiza glabra L. (leguminosae) bitkisinin kabuğu soyulduktan sonra veya soyul­madan güneşte kurutulmuş köklerdir. Kökler, odun­su yapıdadır. Bu kökler ve köklerden elde edilen meyan balı, çok eski zamanlardan beri drog (biyolo­jik asıllı ilâç hammaddesi) olarak kullanılmıştır. Ninva'da bulunan Sümerlere ait tıbbî tabletlerde, Hititlere ait tab­letlerde, meyan kökünün değişik amaçlar için kulla­nıldığı kayıtlıdır. Çin tıbbının başlangıcından itibaren kullanılmış ve hâlâ yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Her derde deva ve bilhassa panzehir olarak uzun yıl­lar kullanılmış olan tiryakların terkibine giren droglardan biridir. 1837 Fransız Kodeksi'nde, meyan balının da bulunduğu bir tiryak kayıtlıdır, islâmî tıpta da, me­yan balı (Beyan balı adı ile) kullanılmıştır. Örneğin Sul­tan III. Mehmet için hazırlanan "Terkib-i Şahî"nin terkibinde bulunan 6 drogdan biridir. 1873 yılındaki bir kayda dayanarak, Hekimbaşı'nın ilâç yapımında kullandığı droglar arasında, meyanm da bulunduğu­nu söyleyebiliyoruz. Maksadım, meyanm tarihçesini vermek değil. Bu drogun, eski bir drog olduğunu belirtmek ve üzerin­de bugünün modern yöntemleri ile yapılan çalışma­lar ile yeni kullanılış alanlarının bulunduğunu açıklamak. Dolayısıyla yüzlerce yıldır kullanılan drogların, artık bunlar ömürlerini doldurmuş, eski, işe ya­ramaz ilâçlardır, modern tedavilerde yerleri yoktur şeklindeki fikirlerin, yanılma paylarının bulunabilece­ğini meyan örneği ile açıklamaya çalışmaktır. Modern yöntemlerle yapılan çalışmalara ve meyanın kullanılışlarına geçmeden, meyan kökünü ve­ren bitkiyi biraz tanıyalım. Bitki, otsu, 30-60 cm yükseklikte, pennat yaprak­lı, mavimsi mor küçük çiçekli ve çok yıllıktır. Anado­lu'da yaygın olarak bulunurdu. Fakat tarımın ilerlemesi, bu bitkinin azalmasına neden olmuştur. Bitki nadasa bırakılan tarlalarda, dere ve nehir kenarlarındaki kum­luklarda, bazen yol kenarlarında yetişir. Tarlaların trak­törle sürülmesi sırasında, köklerin toprak üzerine çıkması, yabancı ot mücadelesi için ilâç kullanılması, meyan kökü elde edilmek üzere yoğun bir şekilde kök­lerin kazılması gibi nedenlerden dolayı, Batı Anado­lu'da ve tarımın geliştiği diğer bölgelerde artık seyrek bulunmaktadır. Halen Doğu ve Güneydoğu Anado­lu'da yaygındır. Anadolu'da bulunan varyeteleri üze­rinde yapılan çalışmalarda "var.glabra" dan, daha çok etkili madde taşıdığı için, drog elde edilmesinin daha uygun olacağı gösterilmiştir. Meyan kökü, halen Siirt ve Muş civarında ticarî öl­çeklerde elde edilmekte ve ticarete sevkedilmektedir. Bu drog, yurt içinde kullanıldığı gibi, yıllardır ihraç edi­len bir bitki ürünüdür. Meyan kökü, yılda üç dörtbin ton, meyan balı ise, dört yüz beş yüz ton civarında ih­raç edilmektedir. Yurt içinde kullanımlar da bu mikta­ra ilâve edildiğinde, meyanm ne kadar çok toplandığı ve dolayısıyla, tahrip edildiği de ortaya çıkmaktadır. Batı Anadolu'da adeta tükenmiş olmasını da bu bilgi açıklayabilir sanırım. Bu da, bu konuda doğayı koru­ma açısından çıkarılacak bir sonuçtur. Meyan kökü, yurt içinde meyan şerbeti hazırlan­masında , meyan balı elde edilişinde, bazı ilâçların ha­zırlanmasında ve halk ilâcı olarak kullanılmaktadır. Yolunuz Çukurova ve Güneydoğu Anadolu'ya düştüyse, sırtında özel kabıyla satış yapan "meyan şerbetçisi"ne rastlamışsınızdır. Meyan şerbeti , bu böl­gelerde halkın, bilhasssa yazın severek içtiği alkolsüz bir içkidir. Gelin, meyan şerbetinin hazırlanışını kısa­ca görelim. Kurutulmuş kökler, tahta tokmaklarla dö­vülerek lif haline getirilir. Bu lifler, bir miktar karbonat ile yoğrulur; koku vermek için biraz tarçın tozu ilâve edilir; tahta tekneye doldurulur. Teknenin üzerine su ilâve edilir; bir süre bekletilir. Teknenin dibindeki de­likten alınan sıvı, tekrar liflerin üzerine ilâve edilir ve bu işleme uzun süre devam edilir. Sıvı istenen renk ve tadı alınca aktarma işine son verilir. Sulandırılır; özel kabına konur ve satışa çıkarılır. Meyan şerbeti esmer renkli, tatlı bir sıvıdır. Serinletici özelliğinin yanında, gö­ğüs yumuşatıcı, balgam söktürücü ve öksürüğe karşı olan etkilerinden dolayı kullanılır. Son yıllarda, gazoz ve kola tipi meşrubatların aşırı reklâmla desteklenen kullanımı, meyan şerbeti içimini ve dolayısıyla değişik kıyafetli meyan şerbetçilerinin de sayısını oldukça azalt­mıştır. Meyan balı, bir ekstredir. Bu ekstre, meyan kökü­nün su ile ekstre edilip yoğunlaştırılması ve suyunun % 14-16' ya kadar uçurulması ile elde edilir. Ticarette toz, silindir şeklindeki çubuklar veya dört köşeli blok­lar halinde bulunur. Parlak siyah renkli, kendine has tadı olan bir drogdur. Türkiye'de izmir ve Siirt'de me­yan balı elde edilen 2 fabrika bulunmaktadır. Meyan balı, tütünün kokulandırmasında yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Meyan kökü, aktarlarda öksürük kesici, balgam söktürücü, nefes darlığı ve bronşitte, kaynatılarak el­de edilen cözeltici halinde kullanılmak üzere satılmak­tadır. Ayrıca sigarayı bırakmak isteyenlere de meyan kökü emmeleri tavsiye edilmektedir! Meyan kökü ve balı, eczacılık açısından önemli mi­dir? Bu sorunun cevabını bazı örneklerle verelim. Me­yan kökü, tarihî "mesir macunu"nun formülünde bulunduğu gibi, Türk Kodeksi'nin Diüretık toz, "Ekspektoran toz gibi karışımlarında yer almıştır. Meyan kökü, değişik preparatları halinde göğüs yu­muşatıcı, ekspektoran, diüretik ve tat düzeltici olarak uzun yıllar kullanılmıştır. Meyan kökü tozu, "Poudre de Regliss" adı ile pilüllerin hazırlanmasında tozlayıcı madde olarak kullanılmıştır.
Meyanda, glisirhizin adı verilen triterpenik yapıda bir saponozit (sulu çözeltileri çalkalandığında, kalıcı kö­pük veren ve kanı hemoiiz edebilen maddeler) ve flavonoit yapısında maddeler taşımaktadır. Meyan, bu iki madde grubunun beraberce meydana getirdiği bir etkiye sahiptir. Glisirhizin, şekerden 50-100 defa daha tatlı olan bir maddedir; kalori değeri düşüktür; fakat yan etkile­ri dolayısıyla, sunîtadlandırıcı olarak kullanılamamış­tır. Yan etkileri gidermek üzere, amonyum tuzu (glycamil) hazırlanmış ve ilâçlarda tat düzeltici olarak kullanılmaya başlanmıştır.