Muhammed Tapar'ın İsyanı  
 

        Sultan Berkyaruk'un iç düzeni sağlamasından uzun süre geçmemişti ki, Gence valisi olan kardeşi Muhammed Tapar'ın isyânı ile karşılaştı. Muhammed bilhassa daha önce Berkyaruk'un vezîri olan Müeyyed el-Mülk tarafından isyana teşvik edilmişti. O önce Azerbaycan'ı zabtederek Rey civarına kadar ilerledi ve bu şehre girmeğe muvaffak oldu (20 Eylül 1099). Berkyaruk askerlerinin Muhammed tarafına geçmesi üzerine karşı koyamayacağını anlamış ve neticede Huzistân'a çekilmişti.
        Bu sırada Berkyaruk'un annesi Zübeyde Hâtûn, Muhammed'in vezîri Müeyyed el-Mülk tarafından Rey şehrinde boğdurulmuştu. Berkyaruk Irak emîrlerinin kendi tarafına geçmesiyle yeni bir ordu meydana getirdi ve Bağdad'da adına tekrar hutbe okundu. İki taraf arasında yapılan ilk savaş Berkyaruk aleyhine sonuçlandı (16 Mayıs 1100).

        Berkyaruk yardım bulmak maksadıyla Horasan'a gitti ise de, bu bölgenin hâkimi Sencer kardeşi Muhammed Tapar'ı tercih etmişti. Berkyaruk tekrar Huzistân'a gelerek burada kendine taraftar buldu. İki taraf Hemedan civarında tekrar karşılaştılar (Nisan 1101). Bu savaşta bozguna uğraşan ve Horasan'a kardeşi Sencer'in yanına giden Muhammed Tapar oldu.

        Ayrıca vezîri Müeyyed el-Mülk, Berkyaruk'un eline esir düşerek öldürüldü. Savaş sonrası çok sayıda askere sahip olan Berkyaruk Bağdad'a geldi, fakat o büyük kuvvetten belki de malî güçlükler yüzünden istifade edemedi. Muhammed ve Sencer ile teşkil ettikleri bir ordu ile Bağdad'a doğru ilerlediler. Berkyaruk Bağdad'ı terk ederek Huzistân'a çekilmeğe mecbur kaldı. İki taraf orduları Rûdrâver'de üçüncü defa karşı karşıya geldiler.

        Fakat araya Mustazhir ve âlimlerin girmesi yeni bir savaşı önledi. İki kardeş bir anlaşma yaptılar (23 Aralık 1101). Buna göre; Berkyaruk "sultan", Mahammed Tapar ise "melik" olarak tanındı. Muhammed, Errân, Azerbaycan, Diyarbekir, el-Cezîre ve Musul'a hâkim oldu. Berkyaruk geri kalan bütün bölgeleri idare edecekti. Bu anlaşmadan memnun olmayan Muhammed Tapar iki-üç ay sonra tekrar hükümdarlık alâmeti olarak beş "nevbet" çaldırdı ve sultanlığını ilân etti. Sultan Berkyaruk derhal onun üzerine yürüdü ve Rey'de yapılan dördüncü savaşı da kazandı.

        Mahammed kaçarak Isfahan'a sığındı. Berkyaruk dokuz ay süreyle onu muhasara ettiyse de, bir başarı sağlayamadı. Muhammed Isfahan'dan kaçarak (1103), Azerbaycan'da yeniden bir ordu topladı. İki taraf arasında beşinci ve son savaş, Rey şehri önünde oldu (Mart-Nisan 1103), Muhammed savaşı kaybederek kaçmayı tercih etti. Ancak Berkyaruk artık hastalanmış ve savaştan bıkmıştı.

        Bu bakımdan Muhammed Tapar'a bir anlaşma teklif etti. Bu anlaşmaya göre Büyük Selçuklu Devleti Azerbaycan'daki Sefîdrûd hudud olmak üzere ikiye bölündü. Muhammed Tapar kendisine verilen Azerbaycan, Diyarbekir, el-Cezîre, Musul ve Suriye gibi bölgelerde "sultan" tanındı. Berkyaruk ise Rey, Cibâl, Taberistân, Fârs, Huzistân, Bağdad, Mekke ve Medine gibi önemli şehir ve bölgelerin idaresi kalmıştı (1104).

        Sultan Berkyaruk'un isyanlardan uzak sâkin hayatı çok kısa sürdü ve yirmibeş yaşında verem hastalığından öldü (23 Aralık 1104). Onun oniki yıl süren saltanatı dâimî bir mücâdele içinde geçmiş, kendisine karşı isyan edenlere binbir zorluklarla hâkimiyetini tanıtmıştı. Buna rağmen saltanat mücadeleleri Selçuklu Devleti'nin bir duraklama devresi içine girmesine sebep olmuştu. Tarihçiler onu çok faziletli ve âdil bir insan olarak övmüşlerdir.

 Geri