SOLUNUM SISTEMI
 Havayla yasayan canlilarda , enerji olusturmaya yarayan fiziksel ve kimyasal islemleri gerçeklestiren sisteme solunum sistemi denir. Havayla yasar (aerob) bir organizmanin , yasam islevlerini sürdürebilmesi için çevresindeki havadan yada sudan oksijen almasi gerekir. Oksijen (O?) alis ve hücresel atik ürünü karbondioksiti (CO?)çevreye salis sürecine, “ solunum” adi verilir. Bir hücreli çok küçük bir organizma, edilgen yayinim araciligiyla hücre zarindan yeterli miktarda oksijen alabilir ve ayni anda karbondioksit salabilir. Buna karsilik, çok hücreli organizmalar, dokularina O? saglamak ve CO? fazlasini atmak için , evrim geçirerek özel solunum sistemleri gelistirmek zorunda kalmislardir. Bu sistemler en az enerji harcayarak , genis bir metabolizma gereksinmeleri dizisine iliskin islevleri yerine getirebilirler. Omurgasiz hayvanlarda , temelde ilkel olan gaz alis veris sistemleri vardir; bu hayvanlardan süngerler ve yassi solucanlar gibi en basitleri , solunum gereksinmelerini beden yüzeyinden gaz degis tokusuyla saglarlar. Toprak solucani gibi daha karmasik beden yapilari bulunan omurgasizlarda , beden yüzeyleri araciligiyla gaz degis tokusunun yani sira , oksijenlenmis kani bedenin daha derin kesimlerine tasiyan basit bir dolasim sistemi de bulunur. Böcekler gibi eklembacaklilarda , beden yüzeyine açilan ve iç dokularla baglantili soluk borularindan olusan ag biçiminde bir yapi vardir. Su böceklerinin ya da larvalarin soluk boru sistemleri , sudan oksijeni alma özelligini kazanmistir. Denizyildizinda gaz alis veris , boru ayaginda olur. Birçok omurgasizda , beden yüzeyinden disari bir çikinti biçiminde uzanmis tek bir hücre tabakasindan , damar bakimindan son derece zengin üst üste yigilmis tabakalara kadar , degisik biçimlerde solungaçlar vardir. Örümceklerin kitap akcigerleri , kitap yapraklari biçiminde doku levhalarindan olusur; hava, karindaki deliklerden girerek , bu levhalar arasinda dolasir.   DERI, SOLUNGAÇLAR ve AKCIGERLER  Basarili bir biçimde evrim geçirmis bütün solunum sistemlerinde , ortak bazi özellikler bulunur. Bunlardan birincisi , kan ile dis ortam arasinda etkili gaz yayinimina (difüzyona) olanak veren , damar bakimindan son derece zengin , büyük bir ince solunum zaridir. Ikincisi , beden dokularina yeterli oksijeni tasima ve oradan karbondioksiti alma yetenegi bulunan dolasim sistemidir. Üçüncü özellik , bu sistemlerde , solunum yüzeyi ile dolaysiz temas durumunda olan oksijeni yenileme yetenegi bulunmasidir. Bu baglamda , omurgalilarda üç çesit solunum sistemi gelismistir: Solungaçlar , akcigerler ve özel islev kazanmis deri bölgeleri (örtü). Akcigerler ve solungaçlar , embriyo evresinde içi disina dönmüs bagirsak bölümlerinden olustugundan , bu organlardaki solunum zari , beden içinde iyi korunmus bir durumdadir. Zarda , oksijen kaynagi ile kan arasinda bulunan akcigerlerde 0,36 – 2,5 mikronluk ve solungaçlardaki 0,30 – 3,0 mikronluk çok küçük uzaklik , yeterli gaz alisverisini güvence altina alir. Gerek akcigerlerde , gerek solungaçlarda , çevreye açilan delikler vardir. Akcigerler brons borularina, brons borulari da agiz ve burun bosluklarina açilan soluk borusuna baglidir. Gaz alis verisi , akcigerlerin içindeki hava keseciklerinde (alveoller) gerçeklesir. Solungaçlar , agzin arka tarafinda yer alir; agizdan giren su , solungaçlardan geçerek , solungaç yariklarindan disari çikar. Ikiyasayislilarda ve bazi baliklarda , derinin özel bir yapi kazanmis bölgeleri solunum zari islevi görür.  Kan ve oksijen ulasimi. Bir solunum organi içinden akan kan , yeterli miktarda oksijen yüklenerek , onu organlara , oradan da karbon dioksit yüklenerek , geriye, solunum organina tasir. Kanin oksijeni tasimasi , hemoglobin araciligiyla olur. Hemoglobin , Antarktika baliklari disinda bütün omurgalilarda bulunan bir maddedir; iyonlasmis demir molekülleri içerir; oksijen dokulara , dokulara tasinmasi sirasinda geçici olarak bu demir iyonlarina baglanir. Türüne bagli olarak , kan , her 100ml’de 5-25 ml oksijen yüklenebilir. Metabolizma sirasinda dokularda olusan karbondioksit , kan plazmasinda , çözünebilir bikarbonat iyonlari (HCO? ? ) biçiminde tasinir.  Solunum pompasi. Su / hava ara yüzeyinde oksijen , bir solunum pompasinin etkisiyle , sürekli olarak saglanir ve karbondioksit atilir.