Tanzimat Edebiyatının Oluşumu

Hazırlık Dönemi (1839-1880)

Batı Etkisindeki Türk Edebiyatı döneminin ilk halkası olan Tanzimat edebiyatı 1860'ta başlar. Ancak Tanzimat edebiyatını anlatmadan önce bir tür hazırlık dönemi olan 1839-1860 yıllarına kısaca bir göz atmalıyız.

Tanzimat Fermanı'nın ilanıyla yönetimde ve toplumsal yaşamda değişimler başlar. Mustafa Reşit Paşa başta olmak üzere, Tanzimat yöneticilerinin çevresinde gelişen yenilikler yavaş yavaş halkta da etkisini gösterir. Tanzimat'la birlikte ortaya yayılan

yenilikçi hava, edebiyatta, sanatta da etkisini göstermeye başlar. Bu dönemde aydın ve sanatçılar Fransızca öğrenirler. Bunda Tercüme Odası'nın çok büyük etkisi vardır. Tanzimat döneminde yetişen birçok aydın Tercüme Odası'ndan çıkmıştır. Burada Fransızca öğrenen gençler Batı edebiyatını, özellikle Fransız edebiyatını daha yakından tanıma olanağı bulur. Tercüme Odası, yalnızca dil öğretmekle kalmaz, aydınları aynı düşüncenin etrafında toplayan bir kurum özelliği kazanır. Batılılaşma düşüncesinin, siyasi mücadeleyle birlikte yürümesi, yeniliklerin bütün sanat hayatını sarması, düzyazının öne çıkması, sade dil kullanma gibi kavramlar bu odada zamanla kendiliğinden ortaya çıkmıştır. Mustafa Refik. Ethem Pertev Paşa, SaduHah Paşa gibi aydınlar bu ortamda kimliklerini ve kişiliklerini bulurlar. Ayrıca Ahmet Cevdet Paşa. Münif Paşa ve ibrahim Şinasi de dönemin önde gelen isimlerinden olur.

Bu dönemde Batılı gazete ve kitaplar yavaş yavaş ülkemize girmeye başlar. Genç aydınlar 18. yüzyılın büyük Batı yazarlarını asıllarından okuyorlar, fikirlerini aralarında tartışıyorlardı. Bu durum, onların yetişmesine büyük katkı sağladı ve yavaş yavaş bu eserlerin Türkçeye de çevrilmesi fikri doğdu. Batı'dan ilk çeviriler yapıldı. Ethem Pertev Paşa, Hugo'dan; Şinasî, Lamartine ve La Fontaine'den; Yusuf Kamil Paşa, Fenelon'dan çeviriler yaptı. Ayrıca tiyatro alanında çalışmalar yapılır. Abdülmecit döneminde, Batıdan gelen tiyatro kumpanyaları temsiller verdi.

19. yüzyıl başlarında 1860'a kadar süren, çevirilerle belirginleşen bu dönemde, Tanzimat'ı olgunlaştıran ilk verilere rastlanır. Sözlük, düzyazı alanında Mütercim Âsim, gezi ve makalede Sadık Rıfat Paşa, Mustafa Asım Efendi; çeviride Münif Efendi. Yusuf Kâmil Paşa; şiirde Akif Paşa, Ethem Pertev Paşa hazırlık dönemine, yani Tanzimat edebiyatının oluşumuna büyük katkı sağlayan önemli sanatçılardır.

Kısacası bu dönemde, dilin kitlesel işlevi kavranıyor, halk edebiyatına bir eğilim başlıyor. Çevirilerde geleceğin serbest şiir düzenini koşullayan yenilikler görülüyor. Konu bütünlüğüne gidiliyor, en azından ilk örnekler veriliyor. Sonuçta 1839'dan 1860'a dek süren bu dönem, Tanzimat edebiyatının oluşumunda bir tür hazırlık dönemi niteliği kazanır.

1860'ta çıkarılan, edebiyatımızdaki ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval, Türk edebiyatında yenileşme sürecinin başlangıcı olur. Birçok edebî eserin yayınlanmasına olanak sağlayan bu gazetenin yayın hayatına başladığı yıl Tanzimat edebiyatının başlangıç tarihi olarak kabul edilir. 1896'ya dek sürer. Bu edebiyat dönemi Tanzimat edebiyatı; eski kuruluşlarla düşüncelerin karşısına toplumsal ve siyasal düzeltimlerle çıkar. Basımev-lerinin gelişmesi, gazeteciliğin Batı'dan geniş ölçüde esinlenmesi, güçlü edebiyatçıların yetişmesi etkili bir kamuoyu yaratır.

Tanzimat edebiyatı, Batı'ya yönelmiş bir Türk edebiyatıdır. Bu dönemin şair ve yazarları, edebiyat yolu ile ulusu uyandırıp yükseltmek; gerilik, kötülük ve baskıları yok etmek gayesini taşırlar. Topluma karşı kendilerini sorumlu sayarlar. Toplum hayatımızın hızla değişme ve gelişme akımlarının itici fikir gücü Tanzimat'la başlar. Tanzimat'tan sonra orta sınıf oluşur; bu orta sınıf kendi edebiyatını yaratır ve yeni bir edebiyat ortaya çıkar.

Tanzimat edebiyatında sanat, toplumun görevinde bir araç olarak kullanılır. Şinasi, Ziya Paşa. Namık Kemal, Recaizade M. Ekrem, Abdülhak Hâmit, Samipaşazade Sezai bu dönemin önde gelen sanatçılarındandır. Tanzimat edebiyatı iki döneme ayrılır. Buna göre Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal I. dönem Tanzimat sanatçılarındandır. Recaizade M. Ekrem. Abdülhak Hâmit, Samipaşazade Sezai de II. dönem sanatçılarındandır.

Tanzimatla birlikte edebiyatımızın o güne dek tanımadığı roman, öykü, makale, eleştiri, sohbet, inceleme vb. türleri işlenir. Çeviri edebiyatı, gazetecilik, bu dönemde görülür. Günlük yaşamla ilgili olaylara, toplumcu görüşlere yer verilir. "Mesnevinin yerini roman, "ortaoyunu"nun yerini metinli tiyatro alır.

Paris

Tanzimat döneminde yeni açılan mekteplerde öğretimin Türkçeye dönmesi, gazeteciliğin başlaması ve Batı etkisiyle yepyeni bir ortam doğmuştur. Tanzimat edebiyatı dediğimiz edebî yenileşme ister istemez toplum bünyesinde ki bu değişmelere, uyanan yeni fikir akımlarına paralel olarak ortaya çıkmış, yeni bir medeniyet değişiminin sonucu olarak gelişmiştir. Tanzimat dönemiyle birlikte edebiyatımızda sosyal ve siyasal konular günlük olaylar tartışma alanına çekilmiştir.